ބްލޫ ރިބަން: ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތް

ރާއްޖެޔަކީ ، 99 އިންސައްތައަށްވުރެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދު ބޮޑު ޤައުމެކެވެ. ކުދިކުދި ރަށްތަކެކެވެ. އެރަށްތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ކާބޯތަކެތީގެ ކަށަވަރުކަން ހޯދަމުންއައީ ދަނޑުގޮވާން ކޮށްގެންނެވެ. ރާއްޖޭގައި ނުހެއްދޭ ހަނޑުލާއި ހަކުރާ އަދި ފުށް ، ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ، ރާއްޖެއަށް އެތެރެ ކުރެވުނު ނަމަވެސް ، މެވާއާއި ތަރުކާރީއާ އަދި މައިގަނޑުގޮތެއްގައި ކެއުމަށް ބޭނުންވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހައްދަމުން އައީ  ދިވެހިން އަމިއްލަޔަށް ، އެމީހުންގެ ދަނޑުބިންތަކުގައެވެ. ކާނާއެއް ނާޅައި ، ބޭހެއް ނުޖަހައި އަދި އަމިއްލަޔަށް ފެންވެސް ނުދީއެވެ. ވާރޭވެހިގެން ލިބޭ ފެނުން ފުއްދައިގެންނެވެ.

ގޮވާމުގެ ބާވަތްތަކުން ، ޒުވާރިއާއި ބިންބި އަދި ދޮނަޅައާއި ، ތަރުކާރީގެ ބާވަތްތަކުން ، ބަރަބޮލާއި ފުފޫ އަދި ޗިޗަންޑާ ، ރަންގުކައްޓަލައާއި ދަނޑިއަލުވިފަދަ ބާވަތްތަކެވެ. ބަނބުކޭލާއި ކަށިކޭލާ އަދި ހިއްތަލަ ، މަތިވަށްކައްޓަލަ ، ރަންގުކައްޓަލަ ، ކުރުކުރުކައްޓަލަ ، ކަނޑޫ ފަދަ ފަލަމަޑީގެ ބާވަތްތައް ، މާރަށްރަށުގައި ހައްދައެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ރުއްރުކުގެ ކާއްޓަކީ އެހުރިހާ އެއްޗަކާ އޭގެ ހުންޏާއި ކިރު މަސްހުނިކޮށްގެން ބޭނުންކުރާ އެއްޗެކެވެ.

މޭވާގެ ބާވަތްތަކުން ، އަނބާއި ، ޖަނބުރޯލު ، ފޭރާއި ޖުމްހޫރީ މޭވާ ، ކުއްޅަވަކާއި ފަތްކެޔޮ ހައްދައެވެ. ފަތްކޭލުގެ ތެރޭގައި ، މާޅޮސްކޭލާއި ، ފުސްކެޔޮ ، ފުސްމާޅޮސްކޭލާއި އޮށިކެޔޮ އަދި ސަންފާކޭލާއި ރަތްކޭލަކީ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ، ކޭލުގެ ބާވަތްތަކެވެ. މިހުރިހާ ރޯދިބަރަކާތަކުން ، ފަޅުންނާއި މާސިންގާ ކަނޑުން ބާނާ މަހުން ދިވެހިން ، އެބައިމީހުންގެ ކާބޯތަކެތީގެ ޔަޤީންކަން އިހުޒަމާނުގައި އޮތީ ހޯދާފައެވެ. މުޅި އަހަރުދުވަހުގެ ތެރޭގައި ، އެކި މޫސުމަށް ހައްދާ ނުވަތަ ހެދޭ އަދި އަޅާ ، ކާބޯތަކެތީގެ އެކިބާވަތުން ، ކައިބޮއެ ދިރިއުޅުން އާބާދުކުރަމުން އައި ދިވެހިން ، ބަވަނަ ވެފައިވާ މިދުނިޔޭގައި ، ޒަމާނަށް އައި ބަދަލުތަކާ ގުޅި ، މިހާރު މިވަނީ ކެއިންބުއިމުގެ އާދައާއި ކައިބޮއެ ހަދާ ތަކެއްޗަށްވެސް ބަދަލު ގެނެސްފައެވެ.

އެއީ ގޯހެއް ނޫނެވެ. ދުނިޔޭގައި އުޅެވޭނީ ޒަމާނަށް ފެތިގެންނެވެ. ދުނިޔޭގައި އުޅުމަށް ، ދުނިޔެ ދައްކާ އަދި ދުނިޔެ ހިނގާމަގުން ހިނގައިގެންނެވެ. ހިތާމަޔަކީ ، ކުރީގެ ދަނޑުވެރިކަން އުވި ، ނެތިދިއުމެވެ. ދަނޑުވެރިކަން ކުރެވެންވެސް އަމްދުން ނެތުމެވެ. ޤުދްރަތީ ނިޒާމެއްގެ ތެރެއިން ، ކުރަމުން އައި ދަނޑުވެރިކަން ، އަދި ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތައް ، ގަދަކަމުން ހައްދަން ޖެހުމެވެ.

ސަބަބުތައް ވަރަށް ގިނައެވެ. އެ ޞިނާޢަތަށް އަޅައިނުލެވުމެވެ. އެންމެ ދެރަވެގެން ، މާބޮޑު މަސައްކަތަކާނުލައި ހެދޭ ރުއް ރުކާމެދުވެސް ވިސްނައި ނުލެވުމެވެ. ރުއްތައް މުސްކުޅިވެ ކުރިފޯދި ، މަތިވަރު ނާންނަ ހިސާބަށް ދިޔައިރުވެސް ، އަލުން ރުއްއިންދަން ސަރުކާރުތަކުން ، އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކޮށް ތިބުމެވެ. އަމިއްލަ މީސްމީހުން ރުއް އިންދައި އަމިއްލަ ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. ކުރިން އޮތް އުޞޫލެއްގެ ދަށުން ، އަމިއްލަ ފަރުދުން އިންދާ ރުއްގަހުން ، ކޮންމެ ހަތަރު ރުކަކުން ރުކެއް އަދި ކޮންމެ ހަތަރު ބަނބުކެޔޮ ގަހަކުން ގަހެއް ސަރުކާރަށް ނަގަމުން ގެންދިޔައެވެ. އެހެނަސް މިހާރަކު އެ އުޞޫލެއް ނެތެވެ.

ފަޅުރަށްތަކަކީ ، ރުކުގެ ޖަމާގިނަ ތަންތަން ކަމަށްވިޔަސް ، ފަޅުރަށްތައް ކުރިން ދޫކުރެވެމުން އައީ ވަކި އުޞޫލަކުންނޫނެވެ. ގާތްތިމާގެ މީހުންނަށާއި ރައްޓެހިންނާއި ސަރުކާރުގެ ވެރިންނަށް އަދި ގިނަފަހަރަށް މާލޭގެ ކޮންމެވެސް ބޮޑަކަށް ހަދިޔާކުރެވޭ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ވަރުވާއަށެވެ. އެހެނަސް ، ރަށަށް ދައްކަންޖެހޭ ވަރުވާއަށްވުރެ ބޮޑުކުލީގައި އެރަށްރަށް ދެން ލިޔަނީ ކޮންމެވެސް ރަށެއްގެ މީހެކެވެ. ނުތެމި ފައިބާ އެރަށްރަށުން ފައިދާ ނަގަމުން އައީ ރަށް ހަދިޔާ ކުރެވޭ ފުރަތަމަ ރަށްވެރިޔާއެވެ. ދަރާ ކާއްޓާވެސް ވަރުވާގެ އިތުރަށް މާލެއަށް ގެނެސްދޭ ގޮތަށެވެ. އެކަކަށް ތިންހަތަރު ފަޅުރަށްވެސް ލިޔެދެވެނީއެވެ. މާލެ ކައިރި ރަށްރަށަކީ އަމްދުން ، އާދައިގެ މީހަކަށް އަތްލެވޭ ތަންތަނެއްނޫނެވެ. އެއީ ބޮޑުންގެ މިލްކެކެވެ.

މާލެއިން ރަށް ނަގާމީހާ ރަށް ދިރުވައި ތަރައްޤީކުރަން ކުރާ ކަމެއް ހަރާމެވެ. އޭނާބުނާ ވަރަކަށް އޭނާއަށް އަހަރުން އަހަރަށް ، މަހުންމަހަށް ލާރިދީފައި ކާއްޓާއި ދަރުގެނެސްދެނިކޮށް އެވީއެވެ. އެފަދަ ގޮތަކަށް ފަޅުރަށްތައް ދޫކުރެވުނީމަ ، ދެވަނަ ރަށްވެރިޔާ ނުވަތަ ، މާލޭމީހުން އަތުން ރަށްލިޔާ މީހާވެސް ރަށް ދިރުވައި ތަރައްޤީކުރަން ކުރާ ކަމެއް ނޯވެއެވެ. ރަށުން ލިބެން އޮތް އެންމެ ބޮޑު ފައިދާއެއް ނަގައި ޤުދުރަތީ ވަޞީލަތްތައް ހުސްވިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ. ރުކެއް ގަހެއް އިތުރަށް އިންދައި ލުމެއް ނޯވެއެވެ.

މިހާރު ، ފަޅުރަށްތައް ދޫކުރެވެނީ ބިޑްކޮށްގެން ނީލަމުގެ އުޞޫލުންނެވެ. އެކަމަކު އެކަންކުރަން މާލަސްވީއެވެ. އެންމެފަހުން ރާއްޖެއިން ކާށިލިބުން ދަތިވެ ، ބޭރުން ކާށިގެންނަން މަޖުބޫރުވާ ހިސާބަށް ދިޔައީއެވެ. އެހިސާބުން ފަސްހާސް ރުއް ، އެގްރިކަލްޗަރުން ގެނެއްސިއެވެ. އެރުއްތައް ބަހަން ފަށައިފިއެވެ. މިއީ މާޚުރިން ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްރަށާއި ފަޅުރަށްރަށުގައި ރުއްގަސް އިންދުމުގެ މަސައްކަތް އޮތީ ހަނދާންނައްތާލައި އަޅައިނުލާ ދޫކޮށްލާފައެވެ. ކުރިންހުރި ރުއްތައް މުސްކުޅިވެ ކުރި ފޯދިގެންދިޔައިރުވެސް ، ގިނަމީހުންނަކަށް ، އެތަނެއް ނުފެނުނެވެ. ރުއްގަސް އިންދަން އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކުރެވުނެވެ.

ދަނޑުވެރިކަން ކުރުމަށް ދިގުމުއްދަތަށް (21 އަހަރަށް ) ފަޅުރަށްރަށް ކުރިން ދޫކުރެވިފައި އެބަހުއްޓެވެ. އޭގެތެރެއިން މަދުރަށެއްގައިނޫނީ ދަނޑުވެރިކަމުގެ މަސައްކަތެއް ނުކުރެއެވެ. ބައެއް ފަރާތްތަކުން އެރަށްރަށް ބޭނުންކުރަނީ ގުދަނުގެ ގޮތުގައެވެ. ޒަމާނީ ޓެކްނޮލޮޖީ ބޭނުންކޮށްގެން ، އެކަށީގެންވާ ގޮތެއްގައި ދަނޑުވެރިކަންކުރާ މަދުރަށެއްނޫނީ ނެތެވެ. އެއީ ކުރިން ދޫކޮށްފައިހުރި ރަށްރަށެވެ. އެހެނަސް ، ދަނޑުވެރިކަން ކުރުމަށް ، ދިގުމުއްދަތަށް މިހާރު ދޫކުރެވޭ ރަށްރަށުގައި ، ޒަމާނީ ޓެކްނޮލޮޖީ ބޭނުންކޮށްގެން އެކަށީގެންވާ ގޮތެއްގައި ދަނޑުވެރިކަން ކުރަމުން އެބަގެންދެއެވެ. އެތަންތަނުން އުފައްދާ ތަކެތި ރިސޯޓްތަކަށާއި ބާޒާރަށް އެބަ ވިއްކައެވެ. މިއީ އެގްރިކަލްޗަރ މިނިސްޓްރީން ތަންކޮޅެއްކުރިން ، ކުރަންޖެހި އިހުމާލުވެފައިވާ ކަމެކެވެ.

ރާއްޖޭގެ ދަނޑުވެރިކަން ކުރިއެރުވުމަށްޓަކައި ، އެއްވެސް ސަރުކާރަކުން އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކުރެއެވެ. އެކި ފަރާތްތަކުން އެހީހޯދައިގެން ، ދަނޑުވެރިކަން ކުރުމަށް ދަނޑުވެރިންނަށް އެހީހޯދައިދީފައި އެބަހުއްޓެވެ. އެހެނަސް ، ދާއިމީ ގޮތެއްގައި ދަނޑުވެރިކަމުގައި ދަނޑުވެރިންނަށް އެމަސައްކަތުގައި ތިބެވޭނެގޮތަކަށް އިންތިޒާމް ކޮށްދެވިފައެއް ނެތެވެ. އެހީހޯދައިދީފައި ދަނޑުވެރިން ، އެހިސާބުން ދޫކޮށްލެވެއެވެ. ދާއިމީ ޙައްލެއް ، ދަނޑުވެރިންނަށް ހޯދައިދެވިފައެއް ނުވެއެވެ. ހައްދާ ތަކެތި ވިއްކޭނެ މަގެއް ދެއްކިފައެއް ނުވެއެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ މަސްދޯނީގައި އިންޖީނު އެޅުނީ 1974 ގައެވެ. އެއަށްފަހު ، މަސްވެރިކަން ތަރައްޤީކުރުމަށްޓަކައި ސަރުކާރުން ވަރަށް ބޮޑު އަހަންމިއްޔަތެއް ދިނެވެ. މަސްދޯނިފަހަރުގައި އިންޖީނު އެޅުމަށް ، މަސްވެރިންނަށް މަގުފަހިކޮށްދިނެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ ، 1974 ގައި އިންޖީނުއެޅި މަސްދޯނީގެ ޢަދަދު އެކަކަށް އޮވެފައި 1984 ގައި އެ ޢަދަދު ، 1260 އަށް އެރުމެވެ. އެފްޕީއައިޑީން ފެށިގެން 1993 ގައި މިފްކޯ އުފެދުމާ ހަމަޔަށްވެސް އެއީ ގެއްލުމުގައި ހިންގާ ޞިނާޢަތެކެވެ. އެހެނަސް ، އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުން ފައިދާގައި އެޞިނާޢަތުގައި އެބަ ޙަރަކާތްތެރިވެއެވެ. މަސްވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތަށް ، އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުން މިހާރު އެތިބީ ނުކުމެފައެވެ. އެ ޞިނާޢަތު ކުރިއަރަމުން ތަރައްޤީވަމުން އެބަދެއެވެ. އެއާ ފައިހަމަކޮށްލުމަށްޓަކައި ސަރުކާރަށްވެސް އެ ޞިނާޢަތަށް އިންވެސްޓް ކުރަން އެބަ މަޖުބޫރު ވެއެވެ. ފަތުރުވެރިކަމާ އެއްވަރަށް ނޫނަސް ، މަސްވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތު އެދަނީ ކުރިއަރައި ތަރައްޤީވަމުންނެވެ.

1972 ގައި ފަތުރުވެރިކަން ތަޢާރުފްވެ ، އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުން އެޞިނާޢަތު ތަރައްޤިކުރުމަށް ދޫކޮށްލުމުން އެޞިނާޢަތު އެއޮތީ އަތްނުފޯރާފަށަށް ، ދުނިޔެއިން ބޭރަށްގޮސް ތަރައްޤީ ވެފައެވެ. ބައިނަލްއަޤްވާމީ އެންމެ އަގުބޮޑު ، މަޝްހޫރު ބްރޭންޑްތައް އެދަނީ ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތުގައި ޙަރަކާތްތެރިވަމުންނެވެ.

ފަތުރުވެރިކަމާއި މަސްވެރިކަން ، ދަތުރުފަތުރާއި ޓެކްނޮލޮޖީ ، ޢިމާރާތްކުރުމާއި ޢާންމު ވިޔަފާރީގެ ޞިނާޢަތުތައް ، އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުން އެދަނީ ކުރިއަރުވައި ތަރައްޤީ ކުރަމުންނެވެ. ސަރުކާރުން އަދާކުރަނީ  " ރެގިއުލޭޓަރީ ބޮޑީ " އެއްގެ ދައުރެވެ.

ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތު އެހެންނެއްނޫނެވެ. އެ ޞިނާޢަތު ކުރިއެރުވުމަށްޓަކައި ، ކަމާބެހޭ މުއައްސަސާތަކުން އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކުރއެވެ. ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތު ތަރައްޤިކޮށް ، ޒަމާނީ ކުރުމަށް އަމާޒުކޮށް ، އެގްރޯ ނެޝަނަލް ކޯޕަރޭޝަންގެ ނަމުގައި ، ސަރުކާރުގެ ކުންފުންޏެއް އުފެދުނީ މީގެ ދެއަހަރު ކުރިންނެވެ. އެކުންފުނި އުފެދުނީ ، އެބޭފުޅުން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ، ދަނޑުވެރިކަމުގެ " ޓޯޓަލް ސޮލިއުޝަން " އަކާއެކީގައެވެ. ދަނޑުވެރިކަން ތަރައްޤީކޮށް ، ދަނޑުވެރިންނަށް އެހީވެ ، ދަނޑުވެރިން ހައްދާ ބާވަތްތައް ގަތުމުގެ ހުރިހާ ޒިންމާ އަކާއެކުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ، އެކުންފުންޏަށްވެސް އެކަން ކުރެވޭނީ ވަކި ވަރަކަށެވެ. އަޅައިނުލާ ދޫކޮށްލާފައި އޮތް ޞިނާޢަތެއް ކޮޅަށްޖެހުމުގައި އެތައް ގޮންޖެހުންތަކެއް ކުރިމަތިވާނެއެވެ. ޙައްލު ކުރެވޭނެ ކަންކަމާއި ޙައްލު ހޯދެންނެތް ކަންކަން މެދުވެރިވާނެއެވެ. އެހެނީ ، ދަނޑުވެރިކަމަކީ މޫސުމާއި ތިމާވެށްޓާ ވަރަށްބޮޑަށް ގުޅިފައިވާ ، ޤުދްރަތީ ނިޒާމެކެވެ. އެ ނިޒާމުން ބޭރުން ދަނޑުވެރިކަން ކުރުމުގައި ޚަރަދުވެސް ބޮޑުވާނެއެވެ. ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޅަ ޖީލެއް ބިނާކޮށް ، ޚަރަދުބޮޑު ، ޒަމާނީ ވަޞީލަތްތައް ތަޢާރުފް ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ.

ދަނޑުވެރިކަމުގެ އުފެއްދުންތައް އިމްޕޯޓްކުރުން މަނާކޮށް ، ރާއްޖޭގެ އުފެއްދުންތަކަށް ބަރޯސާވާން ލައްކަ ދުވަސް ނަގާނެއެވެ. އެއީ އެހެން ޞިނާޢަތްތަކުންވެސް ތަޖުރިބާކޮށްފައިވާ މަރުޙަލާތަކެކެވެ. އެހެނަސް އެކަން ކުރެވޭނީ ، ހުރިހާ ފަރާތްތަކަކުން ދަނޑުވެރިކަމަށް ސަމާލުކަން ދީގެންނެވެ. ކޮންމެ ހަފުތާއަކު އެއްފަހަރު ،  ހުކުރު ޚުތުބާގައިވެސް ރޯދިބަރަކާތް އިތުރުކުރައްވައި ، މަސްވެރިކަމާއި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދުޅަހެޔޮ ކަމަށް ދުޢާ ކުރެވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ، ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތް އެދުޢާގައި ޝާމިލެއް ނުކުރެވެއެވެ. އެންމެ ދެރަވެގެން ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ޤާނޫނެއްވެސް ނެތެވެ. ކަން އެހެން އޮތްއިރު ، ދަނޑުވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތަށް މިހާރަށްވުރެ ބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ދޭން އެބަޖެހެއެވެ. ރާއްޖެޔަށް ލިބިއޮތް ، ޤުދްރަތީ ވަޞީލަތެއް ތަރައްޤީނުކޮށް ދޫކޮށްލައިގެން ހެޔޮވާނެތޯއެވެ ؟