ޤައުމީ ދުވަހުގެ ބަޠަލް: އުތީމު ބޮޑުތަކުރުފާނު

މިއަދަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަޚުރުވެރި ޤައުމީ ދުވަހެއެވެ. މިއަދުގެ ޝަރަފުވެރިންނަކީ ޕޯޗުގީޒުންގެ އަތްދަށުން މި ޤައުމު ސަލާމަތް ކުރެއްވި އައްސުލްޠާން ޣާޒީ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުލް އައުޒަމް ސިރީ ސަވާދީއްތަ މަހާރަދުން (ބޮޑު ތަކުރުފާން) އާއި އެމަނިކުފާނުގެ ކުޑަކުޑަ ލަޝްކަރެވެ.

އެމަނިކުފާނުގެ ލަޝްކަރު ނުވަތަ ޓީމުގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވި ކަމަށްވަނީ ބޭބޭފުޅު ޢަލި ތަކުރުފާނާއި، ކޮއްކޯފުޅު ޙަސަން ތަކުރުފާނާއި، ޢަލީ ޙާޖީއާއި، ޙަސަން ޙާޖީގެ އިތުރަށް ދުވާރު ޢަލީ ދަންޑަހެލެވެ.

މިއީ ޢަލީ ރަސްގެފާނު ޝަހީދު ކުރުމަށްފަހު 15 އަހަރާއި 6 މަސް ވަންދެން ރާއްޖޭގައި އަނިޔާވެރި ވެރިކަމެއް ހިންގި ޕޯޗުގީޒުންގެ ބޮޑު ލަޝްކަރުގެ އަތުން މި ޤައުމު ސަލާމަތް ކޮށްދެއްވި ކުޑަކުޑަ ލަޝްކަރެވެ. މި ލަޝްކަރުގެ އެންމެހާ ބޭފުޅުންނަށް މާތްﷲ ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް މިންވަރު ކުރައްވާށިއެވެ.

ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ މިއަދުގެ ބަޠަލެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ ބައްޕާފުޅަކީ ހއ. އުތީމު ކަޅު ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ ޙުސައިން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނެވެ. މަންމާފުޅަކީ ހއ.އިހަވަންދޫ އާމިނާ ދިޔޯއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގެންފައިވާ ކަމަށްވަނީ ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު ރަސްކަމުގެ 3 ވަނަ ދައުރުގެ ތެރޭގައެވެ.

ބޮޑު ތަކުރުފާނު ތަޢުލީމް ޙާޞިލް ކުރެއްވީ ބައްޕާފުޅު އުތީމު ޙުސައިން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނާއި ބޮޑު ބޭބޭފުޅު ނޮޅިވަރަންފަރު އެދުރުކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ކަމަށް ވެއެވެ. ޢަސްކަރީ އުކުޅުތަކާއި އެހެނިހެން ހުނަރުތައް ދަސްކުރެއްވި ކަމަށް ވަނީ ބޭދަޅީންނެވެ. ބޭދާޅީ ނުވަތަ ބީދާޅީއަކީ އިންޑިއާގެ ބެންގަލޫރު ކައިރީގައި އޮންނަ ރަށެއް ކަމަށް ވެއެވެ.

އެމަނިކުފާނު ތުއްޕުޅުއިރު އުތީމު ތުނޑީގައި މަޅިފަތި ޖައްސަވައިގެން ދޫނި ހިއްޕަވަން އުޅުއްވި ކަމުގެ ވާހަކައަކީ މަޝްހޫރު ވާހަކައެކެވެ. އެ ހިއްޕަވާ ދޫނިތައް މިނިވަން ކުރެއްވުމަކީ އެމަނިކުފާނުގެ އާދަފުޅެއް ކަމަށްވެސް ރިވާވެގެންވެއެވެ.

ޕޯޗުގީޒުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުން ޢަލީ ހަވަނަ ޝަހީދު ކޮށްލެއްވުމަށްފަހު ދިވެހިރާއްޖެއަށް އަނިޔާވެރިކަމާއި ބާރުވެރިކަން ހިންގަން ފެށިއެވެ. އެއީ ހިޖުރައިން 965 ވަނަ އަހަރު ޝަޢުބާން މަހެއްގެ ފުރަތަމަ ދުވަހެވެ. އެއީ މީލާދީ ސަނަތުން 1558 މެއިމަހުގެ 19 ވަނަ ދުވަހެވެ.

ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް އަނިޔާވެރިވެ އެ އަނިޔާވެރިކަން ވަނީ އެންމެ ދެކުނުގެ 3 އަތޮޅު (ހުވަދޫ، ފުވައްމުލަކު، އައްޑޫ) ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ އަތޮޅަކަށް ފެތުރިފައެވެ. ޕޯޗުގީޒުންގެ ވެރިއަކަށް ހުރި އަނދިއަނދިރިން މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައީ ރާއްޖެއިން މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީން ފޮހެލާށެވެ. ދިވެހިން ތިބީ ކޮންމެ ގޮތެއްވިޔަސް އިސްލާމްދީން މަތީގައި ދެމިތިބުމަށް ޢަޒުމް ކަޑައަޅައިގެންނެވެ. ޕޯޗުގީޒުންގެ އަނިޔާވެރިކަން ބޮޑުވެ އިންތިހާއަށް ދިޔަ ހިނދެވެ. ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ޤައުމީ ވާޖިބު އަދާކުރެއްމަށް ކަމަރު ބެންނެވިއެވެ. ޕޯޗުގީޒުންގެ އަތްދަށުން ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރެއްވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ފެއްޓެވިއެވެ. އެކަމަށްޓަކައި މަޝްހޫރު ކަޅުއޮއްފުންމި ބެންނެވިއެވެ.

ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ މަތިވެރި ޖިހާދު ނިމެންދެން ދަތުރުކުރެއްވީ އެ އޮޑީގައެވެ. މި ޖިހާދުގައި ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ބޭފުޅު ޢަލީ ތަކުރުފާނާއި ޙަސަން ތަކުރުފާނު ބައްޔަތު ހިއްޕެވިއެވެ. އެއަށްފަހު އެބޭފުޅުންގެ ޢާއިލާ މަލިކަށް ބަދަލު ކުރެއްވިއެވެ. ސަލާމަތީ ސަބަބުތަކަށްޓަކައެވެ. ދެހާޖީންނާ އެބޭފުޅުން ބައްދަލުވީ މަލިކުންނެވެ. އެބޭފުޅުން ވެސް އުތީމު ތިންބެއިންނާ ބައްޔަތު ހިއްޕެވިއެވެ. މި ބޭފުޅުންގެ އިތުރަށް ދުވާފަރު ޢަލީ ދަންޑަހެލާއެކު ޖިހާދަށް ނުކުންނެވިއެވެ.

މި ކުޑަކުޑަ ލަޝްކަރު ޢަމަލު ކުރެއްވި ގޮތަކީ ކޮންމެރެއަކު އިރުއޮއްސުމުން ރަށްރަށަށް އަރުއްވައި އެރަށްރަށުގައިތިބި ޕޯޗުގީޒު ސިފައިން މަރުއްވަނީއެވެ. އަދި އިރުއެރުމުގެ ކުރިން އޮޑިއަށް ބޭނުންވާ ސާމާނު އަރުވައިގެން ރާއްޖެ ނުފެންނަ ހިސާބަށް ވަޑައިގަންނަވަނީއެވެ. މިހެން އުޅުއްވުމުގެ ތެރޭގައި އެއްރޭ ހއ. ތަކަންދޫގައި ޢަލި ތަކުރުފާނު ޝަހީދު ކޮށްލައިފިއެވެ. އެއީ ހިޖުރައިން 980 ވަނައަހަރެވެ. މީލާދީ ސަނަތުން 1572 ވަނަ އަހަރެވެ.

ޢަލީ ތަކުރުފާނު ޝަހީދު ވުމުން ދެންތިއްބެވި ފަހުލަވާނުން އިތުރު ހިތްވަރަކާއެލު އެމަތިވެރި ޖިހާދަށް ހީވާގިކަން ގެންނަވައި ކާފަރުންނަށް އަހުވަ ދައްކަވަމުން ގެންދެވިއެވެ. މީގެ ސަބަބުން ރަށްރަށުގައިތިބި ޕޯޗުގީޒުންގެ ހިތްތަކަށް ބިރުވެރިކަން ވަދެ އިތުރަށް ފާރަވެރިވެ ތިބެން މަޖުބޫރު ވެއްޖެއެވެ.

މިކަން ދިވެހި ލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރު މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނަށް އެނގިވަޑައިގެންނެވި ހިނދު ކަންނަންނޫރަށް ވަޑައިގެން ޢަލީ ރާޖާގެ އެހީތެރިކަން ހޯއްދެވިއެވެ. ޢަލީ ރާޖާ ދެއްވި ގުރާބާއި ލަޝްކަރާގެން މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވިއިރު ކަމަކުދާކަށްނެތެވެ. އެމަނިކުފާނު މާލެ ވަޑައިގެންނެވި ރޭގެ އަނެއްދުވަހަކީ ނަޞާރާ ދީން ޤަބޫލު ނުކުރާ މީހުން މެރުމަށް ޕޯޗުގީޒުން ނިންމާފައިވާދުވަހެވެ. އެމީހުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރުމަށް ދިވެހިންގެ ތެރެއިން ކެރޭބަޔަކު ގެންދިޔައީ އަތުޖެހުނު އެއްޗެއް ހޯދައި ތައްޔާރު ވަމުންނެވެ.

މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު އެމަނިކުފާނުގެ އެކުވެރިންނާގެން އެރޭ މާލެ އަރުއްވައި ޕޯޗުގީޒުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރައްވައި އަނދިއަނދިރިންގެ ކަރަށް ބަޑިޖައްސަވައި އޭނާ މިދުނިޔެއިން ވަކިކުރައްވައިފިއެވެ. އެހިސާބުން ބާކީތިބި ޕޯޗުގީޒުން އަވަދިކޮށް ހުސްކޮއްލައްވައިފިއެވެ.

ރާޖެއަށް އަލުން މިނިވަންކަމާއި ދިވެހިންގެ ދީން ކަމަށްވާ މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީން ހޯއްދަވައި ދެއްވިއެވެ. މިކަން ހިނގައިދިޔައީ ހިޖުރައިން 981 ވަނަ އަހަރު ރަބީޢުލް އައްވަލް 1 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 1573 ވަނަ އަހަރު ޖުލައި 2 ވަނަ ދުވަހެވެ.

އައްސުލްޠާން ޣާޒީ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު އަލް އަޢުޡަމް ނުވަތަ ބޮޑު ތަކުރުފާނު 11 އަހަރާއި 6 މަސްދުވަހު ރާއްޖޭގައި ރަސްކަން ކުރެއްވިއެވެ. އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 993 ވަނަ އަހަރު ރަމަޟާންމަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 1585 ވަނަ އަހަރު އޮގަސްޓް 18 ވަނަ ދުވަހެވެ. އެމަނިކުފާނު ފަސްދާނު ލެވިފައިވަނީ މާލޭ ބިހުރޯޒް ކަމަނާގެ މިސްކިތުގެ ގޯތި ތެރޭގައި ކަމަށް ބުނެތެވެ.

ކޮންމެ އަހަރެއްގެ ރަބީޢުލް އައްވަލް މަހުގެ 1 ވަނަ ދުވަހު އަޅުގަނޑުމެން ފާހަގަކުރަމުން މިދާ ޤައުމީ ދުވަހަކީ ބޮޑު ތަކުރުފާނު ޕޯޗްގީޒުންގެ އަތްދަށުން ދިވެހިރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވި ޒިކުރާ އައުކުރުމުގެ ގޮތުން ފާހަގަކުރާ ދުވަހެކެވެ.

އެންމެފުރަތަމަ ޤައުމީ ދުވަސް ރާއްޖޭގައި ފާހަގަ ކުރައްވައިފައިވަނީ ހިޖުރައިން 1365 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލްއައްވަލް މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ 1946 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ 4 ވަނަ ދުވަހެވެ.