(5 އޮކްޓޯބަރު 2018 ގައި ޝާއިއުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
ދީނާއި ސައިންސް
ދީން އަދި ސައިންސް މި ދެ ބަހަކީވެސް ވަރަށް ފުޅާ މާނައަކާއި މަފުހޫމެއް އެކުލެވޭ ދެ ބަހެވެ. ދީނަކީ އާއްމު އުސޫލެއްގައި ވެރިކަން މިލްކުވެގެންވާ މަތިވެރި އިލާހީ ފަރާތެއް ވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރާ ކުރުމަކަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ. ކާއިނާތު ހައްދަވައި ހިންގަވަނީ އެފަރާތުން ކަމަށާއި، އިންސާނާއަށް ފުރާނައެއް ދެއްވައި، ހަށިގަނޑު މަރުވާ ފަހުންވެސް އެ ފުރާނަ ދަމަހައްޓަވާ ކަމަށް ގަބޫލުކޮށް، މި ހުރިހައި ކަމެއް ހިންގަވާ ފަރާތަށް ކިޔަމަން ގަންނާން ޖެހޭ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރާ ކުރުމަކަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ. ދީނަކީ ދިރިއުޅުމުގެ ހުރިހައި ކަމެއް އެކުލެވޭ މަޖްމޫއީ އެއްޗެކެވެ. ސައިންސަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ތަޖުރިބާ ކުރެވޭ ނުވަތަ ފެންނަ ނުވަތަ ތަޖުރިބާ ކުރެވިދާނޭ ކަމަށް ނުވަތަ ފެނިދާނޭ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރެވޭ ދުނިޔެ ދިރާސާކޮށް ތަހުގީގު ކުރުމަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ. ދީނަކީވެސް އަދި ސައިންސަކީވެސް ވަރަށް ފުޅާ ދެ ދާއިރާއެވެ. މަސައްކަތާއި އުސޫލުތަކަށް ބަލާއިރު ދެ މަވްޟޫޢަކީވެސް ވަރަށް ފުޅާ ދެ މަވްޟޫއެވެ. ދެ މަވްޟޫޢުގެ ދާއިރާއަށް ބަލާއިރު ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކުގައި ތަފާތު އެބަހުއްޓެވެ. މިތާނގައި ދެ ދާއިރާގެ މައްޗަށް މާ ބޮޑު ތަފުސީލީ ވާހަކަތަކެއް ލިޔާކަށް ގަސްތެއް ނުކުރަމެވެ. އަޅުގަނޑު ލިޔާން ގަސްތު ކުރަނީ ދީނާއި ސައިންސާ ދެމެދު އޮންނަ ޢިލްމީ އަރައިރުމުގެ މައްޗަށާއި އެ އަރައިރުމުގެ ސަބަބުން ނުކުންނަ ނަތީޖާގެ މައްޗަށެވެ. އެ އަރައިރުމަކީ ހަގީގީ އަރައިރުމަކަށް ވިޔަސް ނުވަތަ ނުވިޔަސް ވެހެވެ. މި އަރައިރުމުގެ މައިގަނޑު އެއް ސަބަބަކީ ސައިންސުގެ ހީދުންތަކުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ދީނަކީ ބިންގަލެއް ނެތް ފުލޯކެއް ކަމަށް ބުނާން ފެށުމެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ލިޔުން ބިނާ ކުރާނީ މި މައިގަނޑު ނުކުތާގެ މައްޗަށެވެ.
ދީނާއި ސައިންސާ ދެމެދު އޮންނަ ރިވާޔަތީ އަރައިރުން ފެށުނީ އަށާރަ ވަނަ ގަރުނާއި އޮނަވިހި ވަނަ ގަރުުނުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މި ޒަމާނުގެ ސައިންސު އުފަންވީ ދުވަސްވަރެވެ. ސައިންސުގެ ހޯދުންތައް އާއްމު ވާން ފެށުމާއެކު ކަލަކު ވޮޑިގެންވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތް ކަމަށް ގަބޫލު ކުރާން ފަށައިފިއެވެ. ކަލަކު ވޮޑިގެންވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރާ އެއް ސަބަބަކީ އެ އީމާންކަމާ އެކީގައި މެނުވީ ކާއިނާތުގެ ހަގީގަތްތައް ކިޔައިދެވެން ނުވަތަ ހޯދައިގަނެވެން ނެތުމެވެ. ދީނާ ދެކޮޅު ހަދާ މީހުން ބުނާ ގޮތުގައި އެހެންވީމާ އެ ސަބަބަށްޓަކައި ކަލަކު ވޮޑިގެންވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. އެހެނީ ސައިންސުގެ ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި ސާފުކޮށް ބުނެ ނުދެވޭނޭ އެއްވެސް ކަމެއް ކާއިނާތަކު ނެތެވެ. އެހެންވީމާ ކަލެއްގެ ޚިޔާލަކީ ބޭނުމެއް ނެތް ޚިޔާލެކެވެ. ބޭނުމެއް ނެތް ޚިޔާލެއް އޮންނާނީ އަސާސެއްވެސް ނެތް ޚިޔާލަކަށް ވެފައެވެ.
މި ދަޢުވާ ކުރި މީހުން ދަޢުވާ ކުރި ދުވަސްވަރުވެސް ދަޢުވާގެ ޢިލްމީ ހައިސިއްޔަތު އޮތީ ނިހާޔަތަށް ބަލިކަށި ހާލަތެއްގައެވެ. މިއަދުގެ ޙާލަތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ސައިންސްވެރިން، ސީދާކޮށް ނުވަތަ ނުސީދާކޮށް ނަމަވެސް، އަމިއްލައަށް އިއުތިރާފު ވަމުން އެތިބަގެން ދަނީ މިފަދަ ދަޢުވާއެއް ކުރެވޭފަދަ އެކަށިގެންވާ ދަލީލުތަކެއް ނުވެސް ނެތް ކަމަށެވެ.
ކަލެއްގެ ބޭނުމެއް ނެތް ކަމަށް ބަޔަކަށް ފެނުނީ ސައިންސުގެ ކޮން ހޯދުމެއްގެ ސަބަބުންތޯއެވެ؟ އެއީ ކާއިނާތު ހިނގަނީ ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ގާނޫނުތަކެއްގެ ދަށުން، ވަކި ގޮތަކަށްކަން ހޯދި ހޯދުމެވެ. ގަދީމީ ޒަމާނުގައި މީހުން ގަބޫލު ކުރަމުން އައީ ކާއިނާތުގައި ހިނގަމުންދާ ހުރިހައި ކަމެއް ހިންގަވަނީ ކަލެއް ކަމުގައެވެ. ނުވަތަ ކަލާނގެ ކަމުގައެވެ. މި ޒަމާނުގެ ހޯދުންތަކުން އެނގުނު ގޮތުގައި ކޮންމެ ކަމަކަށް ސަބަބެއް ވެއެވެ. އަދި އެ ސަބަބަކީ ބަލައިގެން ނުވަތަ ތަޖުރިބާ ކޮށްގެން ހޯދިދާނޭ ސަބަބެކެވެ. މިސާލަކަށް ނިވްޓަންގެ ހޯދުންތަކުން އޭނާއަށް އެނގުނު ގޮތުގައި ތަރިތަކާއި ގުރަހަތައް ހަރަކާތްތެރިވަނީ ގުޑުމެއް ނާރާ ފަދަ ފުރިހަމަ ގާނޫނެއްގެ ދަށުންނެވެ.ޑަރވިންގެ ހޯދުންތަކުން އޭނާއަށް އެނގުނު ގޮތުގައި އިންސާނުން އުފެދެނީ ޚާއްސަ ތަޚްލީގީ ހުކުމެއްގެ ސަބަބުންނެއް ނޫނެވެ. އިހުޒަމާނުގެ ބައެއް ފަނިފަކުސަ ބޮޑެތިވެ އެކި ސިފައަށް ބަދަލު ވަމުން އައިސް އިންސާނުންނަށް ވީއެވެ. މި ބީދައިން ދުނިޔޭގެ ކޮންމެ އެއްޗެއްމެ އުފެދިފައިވަނީ އަދި ކޮންމެ ކަމެއްމެ ހިނގަނީ "ގުދުރަތުގެ ގާނޫނު" ގެ ނަމުން ނަންދެވޭ ސަބަބުތަކަކާ ގުޅިގެންނެވެ. ޙައިރާން ވާނެ ޖެހޭ ކަމަކީ އެމީހުން ގުދުރަތުގެ ގާނޫނޭ މިކިޔާ ގާނޫނުތައް މިހާރުވެސް އަދި އޭރުވެސް ހުރީ ވިސްނައިފި މީހަކަށް އެ ގާނޫނުތައް ހިނގާގޮތް އެނގޭހައި ތިލަ ފެންވަރެއްގައި ކަމެވެ.
މި ހޯދުންތަކުގެ ނަތީޖާއެއް ކަމަށް ބަޔަކު ގަބޫލު ކުރަން ފެށީ އެހައި ތަނަށް އަޅުގަނޑުމެން ކަލެއްގެ އިރާދަފުޅު ކަމަށް ގަބޫލު ކުރަމުން އައި އެތައް ކަމެއް އެއީ މާއްދީ ތަބީޢީ ގާނޫނުތަކެއްގެ ނަތީޖާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރަން ފަށައިފައެވެ. މި ދެންނެވުނު ގާނޫނުތައް ކަމެއްގެ ނުވަތަ އެއްޗެއްގެ މައްޗަށް ނާފިޒުކޮށްފިނަމަ ލަފާކުރެވޭ ނަތީޖާ ކޮންމެ ފަހަރަކުމެ ބަރާބަރަށް ފެނެއެވެ. އެއްވެސް ތަފާތެއް ނެތިއެވެ. ވުމާއެކު ތައުލީމީ ތަބަގާގެ މީހުންވެސް ކަލަކު ވޮޑިގެން ނުވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރާން ފަށައިފިއެވެ. ޖަރުމަނުގެ ފަލްސަފާވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ކާންޓް ބުނުއްވިއެވެ. "އަހަންނަށް މާއްދާ ދޭށެވެ. ދުނިޔެ އުފަންވީ މާއްދާއިން ކަމަށް އަހަރެން ސާބިތުކޮށް ދޭނަމެވެ." ހައެކެލް މިއަށް ވުރެ ހަފިލި މައްޗަށް ޖެހިލެއްވިއެވެ. އޭނާ ބުނުއްވާ ގޮތުގައި ފެނާއި ބޭނުންވާ ކެމިކަލް ގެނެސްދީފައި ވަގުތު ދެނިކޮށް އޭނާ އިންސާނަކުވެސް އުފައްދަވައިފާނެއެވެ. ނިއެޓްޝޭ ބުނުއްވާ ގޮތުގައި "ކަލާނގެ މަރުވެއްޖެ"އެވެ. އެހެން އަގީދާއެއްގައި ވާ ގޮތުގައި މި ކާއިނާތު އުފައްދަވައި ހިންގަވާ ކަލާނގެއަކީ ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ، ބުއްދިއެއް، ބާރެއް ލިބިވޮޑިގެންވާ ކަލެއް ނޫނެވެ. ކާއިނާތު ފެށިގެން ގޮސް ނިމެންދެން ދެމިއޮންނަނީ މާއްދީ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދިރިހުރި ތަކެއްޗަށް ވިޔަސް، ދިރުމެއް ނެތް ތަކެތި ކަމުގައި ވިޔަސް، ކާއިނާތުގެ ހުރިހައި ހަރަކާތަކާއި، ކަމެއް އެއީ ދިރުމެއް ނެތް މާއްދީ ކަންކަމެވެ. ސައިންސުން ހޯދާފައިވާ ދުނިޔެ ހެއްދެވުމާއި ހިންގެވުމަކު ﷲ ގެ އެއްވެސް ދައުރެއް ނެތެވެ. ދީނުގެ ބިންގަލަކީ މިޔާ ދިމާ އިދިކޮޅެވެ. އެހެންވީމާ މިފަދަ ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި ކަލަކަށް އީމާން ވެވޭނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟
ގުދުރަތީ ގާނޫނު ހޯދި ހުރިހައި ބަތަލުންނަކީ ކަލަކަށް އީމާންވާ މީހުންނެވެ. އެކަމަކު އެހެން މީހުންގެ ކުރިމައްޗަށް މި ހޯދުންތައް އައުމާއެކު އެމީހުން ދެކެން ފެށީ މި ހޯދުންތަކުގެ ސަބަބުން ކަލެއްގެ ވުޖޫދު މާނައެއް ނެތް ކަމަކަށްވެގެން ހިނގައްޖެ ކަމުގައެވެ. ޙައިރާނެއް ފަހެ ނުވޭތޯއެވެ؟ އެހެނީ ވާގިއާތަކުގެ ތެދުކަން ސާބިތު ކުރުމަށްޓަކައި ޚުދު މާއްދީ ދުނިޔެއިން ސަބަބުތައް ފެންނާ ހުރީމާާ، އެ ވާގިއާތައް ގަބޫލު ކުރުމަށްޓަކައި މާއްދީ ދުނިޔެއިން ބޭރުން ކަލަކު ހޯދުމުގެ މާނައެއް ނެތެވެ. އެމީހުން ބުނާ ގޮތުގައި ދުރުމީ އީޖާދު ނުކޮށް އޮތް ދުވަސްވަރު އަދި ހިސާބު ޢިލްމު ތަރައްގީ ނުވެ އޮތް ދުވަސްވަރު އިރު އަރައި އޮއްސެނީ ކިހިނެއް ކަމެއް މީހުންނަކަށް ނޭނގެއެވެ. އެހެންވީމާ އިލްމެއް ނެތުމުގެ ސަބަބުން އެއީ ކަލަކު ކުރައްވާ ކަމެއް ކަމަށް މީހުން ގަބޫލު ކުރީއެވެ. އެކަމަކު މިއަދު ފަލަކީ އޢިލްމު ކުރިއެރުމުގެ ސަބަބުން އިރާއި ހަނދު އަރައި އޮއްސި ތަރިތައް ދައުރުވަނީ ބިމުގައި ހުންނަ ދަމާ ބާރުގެ ނިޒާމާހެދިކަން އެނގުނީމާ ކަލަކަށް އީމާންވުމުގެ ބޭނުން ކެނޑިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ގަދީމީ ޒަމާނުގައި މި ދެންނެވި ފަދަ ގުދުރަތީ ކަންތައްތައް ހިނގަމުން ދަނީ ލޮލަށް ނުފެންނަ އިންސާނީ ނޫން ބާރަކުން ކަމަށް މީސްތަކުން ދިޔައީ ގަބޫލު ކުރަމުންނެވެ. އެކަމަކު މަޑުމަޑުން އެ ހުރިހައި ކަމަކީ އަމަލާއި ރައްދު އަމަލުގެ ނަތީޖާ ކަމަށް ބަޔަކު ދައްކައިފިއެވެ. ގުރުރަތީ ކަންތައްތައް ހިނގާ ސަބަބުތައް ސައިންސުގެ އަލީގައި ހޯދުނީމާ ކަލަކު ވޮޑިގެންވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރުމަކީ ދެކޮޅު ނުޖެހޭ ކަމަށް ވީ ކަހަލައެވެ. ޖޫލިއަން ހަކްސްލޭ އޭނާގެ ފޮތް "މޭން އިން މޮޑަރން ވަރލްޑް" ގައި ލިޔުއްވައިފައި ވެއެވެ.
"ވާރޭ ދުނި ފެންނަނީ ވާރޭ ފެނުގެ ތެރެއަށް އިރުގެ އަލި އެޅުނީމާ ކަމުގައި ވަނީ ނަމަ ވާރޭދުނި އެއީ ޖައްވުގައި ކަލާނގެ ލެއްވި ނިޝާނެއް ކަމަށް ބުނުމަކީ ރަނގަޅު ކަމެއް ނޫނެވެ. ބަލިމަޑުކަމަކީ ބައެއް ކަހަލަ ޖަރާސީމާއި، ހިކަނދި ގުއި ފަދަ އެއްޗެހިން ކަމުގައި ވަނީނަމަ، ބޮޑު ބަލިމަޑުކަމެއް ފެތުރުނީމާ އެއީ ކަލާނގެ ކޯފާ ކަމަށް ބަބޫލު ކުރުމަކީވެސް ހެޔޮ ގޮތެއް ނޫނެވެ. އިންސާނުން އުފެދިގެން އައިސްފައި ވަނީ އެއް ޖަނަވާރުން އަނެއް ޖަނަވާރަށް ބަދަލުވަމުން އައި ބުރެއްގެ ތެރެއިން ކަމުގައި ވަނީނަމަ، އިންސާނުން ހެއްދެވި ފަރާތެއް ވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރެވޭކަށް ނޯންނާނެއެވެ. އެފަދަ ފަރާތެއް ވާ ކަމަށް ގަބޫލު ކުރަން ޖެހުނަސް ޖެހޭނީ މިހާރު މި ގަބޫލު ކުރާ ކަހަލަ ގޮތަކަށް ނޫނެވެ. ހަމައެކަނި މުހާވިރަތީ ގޮތެއްގައެވެ. ނަފްސާނީ ބަލިތަކާއި މޮޔަވުން ފަދަ ބަލިތައް ޖެހެނީ ސިކުނޑިއަަށް އަންނަ ޚަލަލެއްގެ ސަބަބުން ކަމުގައި ވަނީ ނަމަ ޖިންނި އަވަލާ ވާހަކައަކަށް ޖާގައެއް ނެތެވެ."
ފުރިހަމަ އީމާންކަމަކާއެކު މި ދެންނެވުނު "ދަލީލުތައް" ދެއްކެވުމަށް ފަހު އޭނާ ބުނުއްވާ ގޮތުގައި މިފަދަ ކަންތައްތައް "އެއީ އިލާހީ ބާރެއްގެ ސަބަބުން ހިނގާ ކަންތައްތަކެއް ކަމަށް ގަބޫލު ކުރަނީ އިންސާނާގެ ޖާހިލުކަމާއެކު އޭނާގެ ޖަޒުބާތުތަކަށް ކޮންމެވެސް ކަހަލަ ތަފުސީލެއް ދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ." އޭނާގެ ވާހަކަކޮޅު ނިންމަވައިލެއްވީ މި ދަންނަވާ އިބާރާތުންނެވެ. "ކަންތައްތައް ހިނގަނީ ގުދުރަތީ ސަބަބުތަކަކާ ހެދި ކަމަށް ވަނީ ނަމަ އެއީ އިލާހީ ސަބަބަކުން ހިނގާ ކަންތައްތައް ކަމުގައެއް ނުވާނެއެވެ." (ސަފުހާ 18-19)
މިއީ ދީނާ ދެކޮޅު ހަދާ މީހުންގެ މެދުގައި އޮތް ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ބައްޔެކެވެ. މި ބަލީގެ ބޭސް ދެންނެވޭނީ މިސާލު ތަކަކާ އެކީގައެވެ. ދަގަނޑު މަތީގައި ދުވެފައިދާ ރޭލެއް ހިތްޕުޅަށް ގެންނަވާށެވެ. އެ ރޭލުގެ ފުރޮޅުތައް އެނބުރެނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ މި ސާލުގެ ޖަވާބު ހޯދުމަށްޓަކައި އިންޖީނުގެ އެކި ބައިތަކާއި، އެބައިތަކުގެ ހަރަކާތްތައް ދިރާސާ ކުރާން ފަށައިފިނަމަ، އެނގިގެންދާ ހަގީގަތަކީ ފުރޮޅަކީ ރޭލުގެ ބައެއް ކަމާއި، ފުރޮޅުގެ ހަރަކާތަކީ އިންޖީނުގެ އެހެނިހެން ބައިތަކާ ގުޅިފައިވާ ހަރަކާތެއް ކަން އެކަނިތޯއެވެ؟ ކަށަވަރުންވެސް އެހެންނެއް ނޫނެވެ. އިންޖީނުގެ ހަރަކާތުގެ ކުރީން އިންޖީނު ހެދި މީހާއާއި ޑުރައިވަރުގެ ޚިޔާލު ކުރެއްވޭނެއެވެ. އެހެނީ އިންޖީނު ފަރުމާކޮށް ހެދި މީހާޔާ ނުލައި އިންޖީނުގެ ވުޖޫދެއް ނޯންނާނެއެވެ. ދުއްވާ މީހާޔާ ނުލައި ހަރަކާތެއް ނުހުންނާނެއެވެ. އިންޖީނުގެ ވުޖޫދާއި ހިނގުން އޮތީ މި ދެމީހުންގެ ސަބަބުންނެވެ. އާޚިރީ ހަގީގަތަކީ އިންޖީނުގެ ބައިތަކާއި ފުރޮޅު އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. އާޚިރީ ހަގީގަތަކީ އިންޖީނުގެ ޚިޔާލާއި، ފަރުމާއާއި، މަސައްކަތް ވުޖޫދަށް ގެނައި "ސިކުނޑި"އެވެ. ކްރިސްޓިއަން އިލްމުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ސެސިލް ބޮއިލް ހަމާން ބުނުއްވައިފައި ވެއެވެ. "ގުދުރަތުގެ ތަފުސީލެއް ނެތެވެ. ގުދުރަތަށް ތަފުސީލު ބޭނުން ވެއެވެ." އޭނާ ބުނުއްވާ ގޮތުގައި ގުދުރަތަކީ ހަގީގަތެވެ. ތަފުސީލެއް ނޫނެވެ.
(ނުނިމޭ)
