ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެވޭލާ ޒަމާނުއްސުރެ ހިނގަމުން އައި ރަސްކަން އުވި ، ޖުމްހޫރީ ނިޒާމަށް ވެރިކަން ބަދަލުވުމުގެ ތާރީޚީ މުނާސަބަތެވެ. ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސް ، އަލްއަމީރު މުޙަންމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނު ، ރައީސްކަމުގެ ހުވާކުރެއްވުމުގެ ދަރުބާރެވެ. ދިވެހިރާއްޖެ ، ރަސްކަމަކުން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުވުމުގައި ، އިނގިރޭސިވިލާތާއި ދިވެހިރާއްޖެއާދެމެދު އެކުލަވައިލެވުނު އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއި ކުރެއްވުމުގެ ރަސްމިއްޔާތެވެ. މިހުރިހައި ފަޚުރެއް ޙާޞިލްކުރެއްވުމަށްޓަކައި ، ސްރީލަންކާ ، ނުވަތަ އޭރުގެ ނަމުންނަމަ ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ ، އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހައިކޮމިޝަނަރ ، ރާއްޖެޔަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ހައިކޮމިޝަނަރ ، ރާއްޖޭގައި ހޭދަކުރެއްވީ އެންމެ ތިން ދުވަހެވެ. އެއީ 30 ޑިސެމްބަރ 1951 އިން 2 ޖެނުއަރީ 1952 އަށެވެ. ތިންދުވަހުގެ މިދަތުރުފުޅުގައި ލިޔެކޮޅުން ނުލާފަދަ ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ހިނގައިގޮސްފައި ވެއެވެ. މިލިޔުމަކީ ، ރާއްޖެއަށް ކުރެއްވި ތާރީޚީ އެދަތުރުފުޅު ނިންމަވާލެއްވުމަށްފަހު ، އިނގިރޭސި ސަރުކާރުގެ ސެކްރެޓަރީ އޮފް ސްޓޭޓް ފޯރ ކޮމަންވެލްތު އެފެއާރޒް ، ދަ ރައިޓް އޮނަރަބްލް ، ވިސްކައުންޓް ސްވިންޓަންގެ އަރިހަށް ، ހައިކޮމިޝަނަރ ފޮނުއްވި ދަތުރު ރިޕޯރޓުގެ ތަރުޖަމާއެކެވެ. މިއީ ލަންޑަންގެ އާކާއިވްސް އިން ހޯދާފައިވާ ، ތާރީޚީ އެލިޔުމުގެ ކޮޕީއެއްގެ ތަރުޖަމާއެވެ. މިއީ ވަރަށް ކުދިކުދި ކަންތައްތައްވެސް ، އަކުރުން އަކުރަށް ތަފުޞީލުކޮށް ބަޔާންކޮށްފައިވާ ، އާދަޔާޚިލާފު ލިޔުންތަކެކެވެ.
އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހައިކޮމިޝަނަރގެ އޮފީސް
7 ޕްރިންސް ސްޓްރީޓް
ކޮޅުބު
Y.301/2
ކޮތަޅު ނަންބަރު : 6
5 ފެބްރުއަރީ 1953
އަޅުގަނޑުގެ ޢިއްޒަތްތެރި ސާހިބާގެ އަރިހަށް ،
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ
ޢިއްޒަތާއި ޤަދަރު އުފުލިގެންވާ ، ރާނީގެ ސަރުކާރުގެ އެންގެވުމާއި ލަފާފުޅުގެ މަތިން ، މިއަހަރު ފެށުނުތަނާހެން ، ދިވެހިރާއްޖެއަށް އަޅުގަނޑުކުރި ، ރަސްމީ ދަތުރުގެ ރިޕޯޓު ، އަރިސްކުރުމުގެ މާތްކަން ލިބިގަންނަމެވެ.
މުނާސަބަތު
(1) މިދަތުރާ ގުޅިފައިވާ މުނާސަބަތަކީ ، ދިވެހިރާއްޖެ ، ރަސްކަމަކުން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލު ވުމުގެ މުނާސަބަތެވެ. ހަމައެއާއެކު ، އެޖުމްހޫރިއްޔާގެ ރައީސް ، ހުވާކުރެއްވުމާއި ، ރަސްކަމަކުން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުވުމުގައި ، އިނގިރޭސިވިލާތާއި ދިވެހިރާއްޖެއާދެމެދު އެކުލަވާލެވުނު އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއި ކުރުމެވެ. މިބަދަލަށް ، އިނގިރޭސިވިލާތާއި ، އެމެރިކާ އަދި ސިލޯނާއި ދުނިޔޭގެ އެހެނިހެން ކަންކޮޅުތަކުންވެސް ، އެކަށީގެންވާ ތަރުޙީބެއް ލިބިފައި ވެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަޢުލޫމާތު ޢާންމުނުވާ ، ރަށްފުށުގެ އާދައިގެ ދިރިއުޅުމެއް އުޅެމުންގެންދާ ބަޔަކާ މިކަން ގުޅިފައިވުމާއި ، މިރަސްމިއްޔާތުގެ ކުލަގަދަކަން ، މިއީ ، މިކަން އާދަޔާޚިލާފުވެގެން ދިއުމުގެ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ސަބަބުތަކުން ބައެކެވެ. އަދި ދުނިޔެއިންތާކު, އެންމެބޮޑަށް ޚިޔާލު ތަފާތުވި ކަމަކުން ، ހިތަށް ހަމަޖެހުން ލިއްބައިދިން ކަމަކަށް މިކަން ވެފައި ، ފުރިހަމަ ރަސްމިއްޔާތަކާއެކު މިކަން ފާހަގަ ކުރެވުމާއި ، ސިޔާސީ ގޮތުން މިއީ މާބޮޑުކަމަކަށްވެފައި ނެތުންވެސް ، މި މުނާސަބަތު ޚާއްޞަވެގެން ދިޔަ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި ވެގެންދިޔަގޮތަކީ ، އެތައް ޤަރުނެއްވަންދެން ހިނގަމުން އައި ވިރާސީ ރަސްކަމެއް ، އިންތިޚާބު ކުރެވޭ މަޤާމަކަށް 1930 ގައި ބަދަލުވެ ، އަދި އޭގެފަހުން ، ޤާނޫނީގޮތުން ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަކަށް ބަދަލުވުމެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚު ފެށިގެން އައި މީލާދީން 1141 އާއި 1952 އާދެމެދު ، 92 ރަސްކަލުންނާއި ރާނީން ، ދިވެހި ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި ރެދަލި ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ބައެއް ހިސާބުތަކަށް މިކަމުގެ މަޢުލޫމާތު ފޯރާފައެއް ނުވެއެވެ. މި ތާރީޚީ ޙަޤީޤަތް ސާފުވެފައިވަނީ ، މިކަމާބެހޭ މަޢުލޫމާތު ފެތުރިގެން ދިއުމުންނެވެ. ސިލޯނާއި އެހެނިހެން ޤައުމުތަކަށް އޮތީ މިކަން ވަރަށް ބޮޑަށް އޮޅިފައެވެ. ޚަބަރުފަތުރާ ވަޞީލަތްތަކުން ހާމަކުރަމުން ގެންގޮސްފައިވަނީ ، ބްރިޓިޝް ކޮމަންވެލްތާ ، ދިވެހިރާއްޖެ ގުޅުނީ ކަމުގައެވެ.
(2) މިބަދަލު އައުމުގެ ސަބަބު ވަރަށް ސާދާއެވެ. ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް ޢައްޔަންކުރެވިފައިވާ މަނިއްޕުޅު، އޮފީހާ ޙަވާލުވެވަޑައިގަތުމަށް ތަކުރާރުކޮށް ، ޢުޒުރުވެރިވެ ވަޑައިގެން ، ސިލޯނުގައި ދިރިއުޅުއްވުމަށް ނިންމަވައި ، އެކަން ލަސްކުރައްވަމުންގެންދެވުމާއެކު ، ޤައުމު ހިންގެވުން ، ބޮޑުވަޒީރު މރ. އަމީންދީދީގެ އަތްޕުޅުމައްޗަށް ދޫކޮށްލެއްވުމަށް ވަނީ ނިންމަވާފައެވެ. މރ. އަމީންދީދީއަކީ ، ވެރިކަމުގެ އެންމެ މަތީ ، އިތުރު އެތައް މަޤާމުތަކެއް އަދާކުރައްވަމުންގެންދަވާ ބޭފުޅެކެވެ. ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް ޢައްޔަންކުރެވިފައިވާ މަނިއްޕުޅަކީ ، ރައްޔިތުންގެ ރުހުމާއި މަޤްބޫލުކަން ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭފުޅެއްނޫނެވެ. އަދި މިދިޔަ ފެބްރުއަރީމަހު ، އެމަނިއްޕުޅު ސިލޯނުގައި އަވަހާރަވުމުންވެސް ، ހިތާމައިގެ މާބޮޑު އިޙުސާސްތަކެއް ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންނަށް ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ. ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް ޢައްޔަންކުރެވިފައިވާ މަނިއްޕުޅު އަވަހާރަވުމުން ، ރާއްޖޭގެ މުސްތަޤްބަލާމެދު ، މަޝްވަރާކޮށް ، ވާހަކަދެކެވި ، ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި އިއްތިފާޤުވެ އެއްބަސްވެވުނީ ، މރ. އަމީންދީދީ ، ޤައުމުގެ އެންމެ މަތީ ވެރިކަމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގެން ، ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް އެމަނިއްޕުޅު އިސްވެވަޑައިގަތުމަށެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ، ތިން ސަބަބަކަށްޓަކައި މރ. އަމީންދީދީ މިކަމަށް ދެކޮޅުހައްދަވައި ، ޢުޒުރުވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ފުރަތަމަ ސަބަބަކީ ، އެއްވެސް ޙާލެއްގައި ، ރަސްކަލަކަށް ވެވަޑައިގަތުމަށް އޭނާ ޝަޢުޤުވެރިވެވަޑައި ނުގަތުމެވެ. ކޮންމެ ގޮތެއްގައިވެސް ، އެމަނިއްޕުޅަކީ ، ތަހުޒީބަށް ލޯބިކުރައްވާ ، ޒަމާނީ ބޭފުޅެކެވެ. ދެވަނަ ސަބަބަކީ ، ބޮޑުވަޒީރެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނަވައިގެން ، އެމަނިއްޕުޅުގެ ބޭނުން ، ރައްޔިތުންނަށް ބޮޑަށް ހިފެމުން ދާނެކަމެވެ. ތިންވަނަ ކަމަކީ ، އެމަނިއްޕުޅާ އެއްވަރަށް ތަޖުރިބާ ލިބިވަޑައިގެންފައި ހުންނެވި ދެވަނަ އެހެން ބޭފުޅަކު ދިވެހިރާއްޖޭގައި ނެތުމެވެ. އެމަނިއްޕުޅު އަޅުގަނޑުގާތު ވިދާޅުވިގޮތުގައި ، އެމަނިއްޕުޅު ރަސްކަލަކަށް ވެވަޑައިގެންނެވިނަމަ ، އަވަދިނެތި އުޅުއްވަންޖެހިވަޑައިގަންނަވާނީ ، ރަށްރަށަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވުމުގައެވެ. އަދި އެކިއެކި ރަސްމިއްޔާތުތައް ޝަރަފުވެރިކޮށް ދެއްވުމުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ރައްޔިތުންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދެވި ، އެމީހުންގެ ކަންތައްތަކަށް އަޅާލެވިގެން ރަނގަޅަށް ބެލެހެއްޓިއްޖެނަމަ ، ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ސިލޯނަށާއި އިނގިރޭސިވިލާތަށް ޒިޔާރަތްކޮށްލެއްވުމާއެކު ، ޤައުމު ހިންގެވުމުގައި ދުވަހުން ދުވަހަށް ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަންނަވާ އެންމެހައި ކަންތައްތައް ، ކުރެއްވުމުގެ ޤާބިލުކަން އެމަނިއްޕުޅަށް ލިބިވަޑައިގެން ވެއެވެ. އެހެންކަމުން ، އެމަނިއްޕުޅުގެ ކުރީގެ މަސްއޫލިއްޔަތުތަކަށް ޒިންމާދާރުވެވަޑައިގަތުމަށްޓަކައި ، ދުވަސްވީ ޢިއްޒަތްތެރިއެއްކަމުގައިވާ ، އަދި އެމަނިއްޕުޅުގެ ތިމާގެފުޅު ބޭފުޅެއްކަމުގައިވާ ، މރ. އިބްރާހީމް ޢަލިދީދީ ، ރަސްކަމަށް އިންތިޚާބުކުރުމަށް ، މރ. އަމީންދީދީ ، ވަރަށްބޮޑަށް ބާރު އެޅުއްވިއެވެ.
(3) ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުން މިކަން މިގޮތަށް ބަލައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެންމެފަހުން ، ރަސްކަން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުކުރުމުގެ ފިކުރު އުފެދި ، އެކަން ވައިގާހިފާ ، މރ. އަމީންދީދީ ، ރައީސްކަމަށް އިންތިޚާބު ކުރެވުނެވެ. އަދި ހަމައެއާއެކު ، ޒަމާނަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކާއެކު ، ދުނިޔެ ދައްކަމުންދާ މަގަށް ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ މިސްރާބު ބަދަލުކުރުމަށް ، މިކަންކަމުން މރ. އަމީންދީދީއަށް މަގުފަހިވެގެން ދިޔައެވެ. ޙާލަތު ނިޔާކުރާގޮތުން ، ރައީސްކަމުގެ މަޤާމުގައި ހުންނަވާ ބޭފުޅަކު ، ބޮޑުވަޒީރުކަމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތުތައްވެސް އަދާކުރައްވަމުންގެންދެވުމަށް ، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ޤަރާރެއް ފާސްކުރެއްވުމަށް ، އާ ޤާނޫނުއަސާސީގައި ބަޔާންކުރުމުގެ ޚިޔާލާއި ވިސްނުންވެސް ، ފަހުން އުފެދިގެން އައެވެ. ހުޅަނގުގެ ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި މިނިޒާމު ޤާއިމުކުރެވިފައިއޮތަސް ، މިއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ވިސްނުމަށް ޤަބޫލުކުރަންދަތި ކަމަކަށް ވިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ، ހުރިހާކަމަކަށް ފުދޭ ، ބަރޯސާވެވޭފަދަ ޤާބިލުކަމެއް ލިބިފައިވާ އެންމެ މީހަކު ހުރި ، އަދި ބޯދާ އުޞޫލުތަކަކާއެކު ، ފިރިހެނުންނަށް ހުރިހާކަމެއްގެ ފަހުބަސް ބުނުމުގެ ޙައްޤާއި ފުރިހަމަ ބާރު ލިބިގެންވާ ދިވެހިރާއްޖެފަދަ ، ޒަމާނީ ތަހުޒީބުގެ ކުލަވަރު އަދި ނުފޯރާ ޤައުމަކަށް މިއީ އާކަމެއްނޫނެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤާނޫނުއަސާސީ ލިޔުއްވި ، ޤާނޫނުއަސާސީއާބެހޭ މާހިރެއްކަމުގައިވާ ، އަދި މިހާރުގެ ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް ސިލޯނުގެ ވައިސް ޗާންސެލަރ ، ސަރ އައިވަރ ޖެނިންގްސް ބަޔާންކުރައްވާފައިވާފަދައިން ، " މި ނިޒާމަށް ފުރުޞަތު ހުޅުވިފައި އޮތުމަކީ ، ދިވެހިރާއްޖެފަދަ ކުޑަކުޑަ ޤައުމަކަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ. ކުޑަ ޤައުމެއްގައި ، ބާރުތައް ފެށިގެން އަންނަ އެންމެމަތީ އިސްއޮފީހަށް ބޭނުންވާ މީހުން މަދުވާނެއެވެ. އަދި ބޭނުންވެއްޖެ ހިނދެއްގައި ، ދެއޮފީސް އެއްކޮށްލުމަކީ ، ފައިދާހުރިކަމަކަށް ވާނެއެވެ. "
(4) މިހުށަހެޅުންތައް ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ ކުރިމައްޗަށް ހުށަހެޅި ، 99 އިންސައްތަ މީހުން ވޯޓުދީފައިވަނީ ، ރަސްކަން ޖުމްހޫރިއްޔާއަކަށް ބަދަލު ކުރުމަށެވެ. ރައްޔިތުންގެ ފުރިހަމަ އަޣުލަބިއްޔަތުން ، މރ. އަމީންދީދީއަކީ އެމީހުންގެ ފުރަތަމަ ރައީސްކަމަށް އިންތިޚާބުކޮށް ، ދަނޑުވެރިކަމާބެހޭ ވަޒީރު ، މރ، މުޙަންމަދު އިބްރާހީމްދީދީ އަކީ ، އެމީހުންގެ ފުރަތަމަ ނައިބުރައީސް ކަމަށް ، 99 އިންސައްތަ މީހުންގެ ވޯޓުން ، ނިންމިއެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން ސޮއިކުރައްވާ ، އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ޢިއްޒަތްތެރި ރާނީގެ ސަރުކާރުގެ ވަކީލުގެ ހައިޞިއްޔަތުން ، 29 އެޕްރީލް 1952 ގައި ، މިނިންމުންތައްވަނީ އަޅުގަނޑަށް އަންގާފައެވެ. މަނިކުފާނުގެ ހިންގުންތެރިކަމުގެ ޤާބިލް ނިންމެވުންތަކަށްޓަކައި ، މި ހުރިހާ މުޢާމަލާތުތަކުގެ ކޮޕީ ، 10 މާރޗް 1952 ގެ 39 ނަންބަރު ކޮތަޅުގައި ، އަޅުގަނޑުވާނީ އަރިސް ކޮށްފައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ، މިލިޔުމާއެކުވެސް (އެނެކްސް A ) ގެ ގޮތުގައި އިތުރު ކޮޕީއެއް އަރިސްކުރެވިފައިވާނެއެވެ. ދިވެހިން ނިންމާފައިވަނީ ، ޚާއްޞަ ރަސްމިއްޔާތެއްގައި ، ފުރިހަމަ ދަރުބާރެއްގައި ، ޑިސެމްބަރ މަހުގެ ފަހު ހަފުތާގައި ނުވަތަ ޖެނުއަރީމަހުގެ ފުރަތަމަ ހަފުތާގައި މި ބަދަލު ، އިފުތިތާޙު ކުރުމަށެވެ. އަދި އަޅުގަނޑަށް މާލެގޮސް މިދަރުބާރުގައި ބައިވެރިވާން ފަސޭހަ ތާރީޚެއް ކަނޑައަޅައި އެކަން އންގައިދިނުމަށްވެސް ، އެމީހުންވަނީ ދަޢުވަތު ދީފައެވެ. ރަނގަޅު ތާރީޚަކަށް ބެލިއިރު ، ޖެނުއަރީމަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހަކީ ، ރަނގަޅު ދުވަހެއްކަމަށް ދެކެ ، އެފަދަ ކަމަކަށް އެންމެ ރަނގަޅު ތާރީޚަކީ ، އެއީކަމުގައި އަޅުގަނޑުވާނީ އެމީހުންނަށް އަންގާފައެވެ.
(ނުނިމޭ)
