(ދެވަނަބައި)
(10 ފެބްރުއަރީ 2017 ގައި ޝާއިަުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
އިމާމުގެ ވާޖިބުތައް ބަޔާންކުރައްވަމުން އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އިމާމެއްގެ މައްޗަށް ދިހަކަމެއް ވާޖިބު ވާނެއެވެ. އެކަންކަމަކީ:
- ދީނީ ކަންތައްތައް ރައްކާތެރި ކުރުމާއި، ދީނުގެ ހުކުމްތަކަށް ރައްޔިތުން ޢަމަލު ކުރޭތޯ އާއި، ނަހީތަކުން އެއްކިބާވޭތޯ ބެލުން.
- ޢަދުލު އިންސާފުގެ ބާރުގަދަކޮށް ގަދަފަދަ މީހުންނަށް ބަލިކަށި މީހުންނަށް އަނިޔާވެރި ނުވެވޭވަރަށް ޢަދުލު އިންސާފުގެ ބަސް މަތިވެރިކުރުން.
- ދައުލަތުގެ ސަރަހައްދުގައި އަމަން އަމާންކަން ގާއިމުކުރުން.
- ކުށްވެރިންނަށް ޙައްގު އަދަބު ދިނުން.
- ދައުލަތުގެ ސަރަހައްދުތައް ރައްކާތެރިކޮށް ބެލެހެއްޓުން.
- އިސްލާމްދީނަށް ގޮވާލައި އިސްލާމްދީން ފަތުރަން މަސައްކަތް ކުރުމާއި، އިސްލާމްވާން ދެކޮޅުހަދާ މީހުންނަށް ޖިޒީ ކަނޑައެޅުން.
- ރައްޔިތުންނަށް އަނިޔާވެރި ނުވެ ޒަކާތާއި، ޞަދަގާތުގެ ފައިސާ ނެގުން.
- ޕެންޝަނާއި ދައުލަތުގެ ޚާއްޞަ އެހީ ލިބުން ޙައްޤު ފަރާތްތަކަށް އެތަކެތި ލިބިދިނުން.
- ކަމާ އެކަށޭނެ ތެދުވެރި މީހުންނާ ދައުލަތް ހިންގުމުގެ އެކިއެކި މަސްއޫލިއްޔަތު ޙަވާލުކުރުމާއި، ޚާއްޞަކޮށް ގަވަރުނަރު ކަމަށް ވީހައިވެސް ގާބިލް އެކަށޭނެ މީހުން ލުމާއި، އިންތިހާ ދަރަޖައިގެ އަމާނާތްތެރިންނާ ޚަޒާނާގެ ވެރިކަން ޙަވާލުކުރުން.
- ދައުލަތުގެ އެކި ކަންކަން ހިނގަމުންދާގޮތް ނުހަނު ތޫނު ނަޒަރަކުން ބެލުމާއި، ދައުލަތުގެ މަސްއޫލިއްޔަތަށް އުނިކަން ލިބި އެހެންމީހުންނާ ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިޔެއްގެ ޒިންމާތައް ޙަވާލުކުރަންޖެހޭ ވަރަށް އެހެން އެއްވެސް ކަމެއްގައި (އަޅުކަމުގައި ކަމުގައި ވިޔަސް) މަޝްޣޫލު ނުވުން.
އަލްމާވަރްދީ ދުނިޔޭގައި އުޅުއްވަން ޖެހިވަޑައިގަތީ ޢައްބާސީ ދައުލަތް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަލިކަށިވެފައި އޮތް ދުވަސްވަރެއްގައެވެ. އޭރު އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ ވަރަށް ގިނަ އަމިއްލަ އާއިލީ ދައުލަތްތަކެއްވަނީ އުފެދިފައެވެ. އެދައުލަތްތަކުން ވަނީ އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ އެކި ސަރަހައްދުތަކަށް ވެރިވެގެންފައެވެ. ދާރުލްޚިލާފަތު ކަމުގައިވާ ބަޣުދާދުވެސް އެފަދަ މީހުންގެ ބާރުގެ ދަށުން މިނިވަން ވެފައެއް ނެތެވެ. އެސަރުކާރުތަކަކީ އަމަލީ ގޮތުން މިނިވަން ދައުލަތްތަކެވެ. ޚިލާފަތުގެ ބާރާއި، ނުފޫޒު އޮތް މިންވަރަކީ ހަމައެކަނި ޚުޠުބާގައި ޚަލީފާގެ ނަންފުޅު ގެނެވޭ ކަމެވެ. ޚަލީފާގެ ވާޖިބުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ އިސް ވާޖިބަކަށް ވެފައިއޮތީ މިނިވަން ރަސްރަސްކަލުންނަށް ހައިބަ ބޮޑު ލަޤަބު ތަކާއި، ދިގު ޚިޠާބުތައް ދެއްވައިގެން އެބައިމީހުންގެ ހަމަލަތަކުން ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް ރައްކާތެރިކަން ހޯއްދެވެމެވެ.
އަލްމާވަރްދީ އަކީ ކުރީންވެސް ދަންނަވައިފައިވާ ފަދައިން އަބަދުވެސް މުސްލިމުންގެ ޝަރަފުވެރި މާޒީއަށް ބައްލަވަމުން ގެންދެވި ބޭފުޅެކެވެ. ނަމަވެސް އެ ޚުދުމުޚްތާރު ދައުލަތްތައް އެދުވަސްވަރު ޢާއްމުވެފައި އޮތްވަރުން އެހަގީގަތާ މެދު އޭނާއަކަށްވެސް ލޯފުޅު މަރުއްވައެއް ނުލެއްވެވުނެވެ. އޭނާވަނީ އެފަދަ ދައުލަތްތައް ހުއްދަކަމުގެ ފަތުވާގައި ތައްގަނޑު ޖައްސަވައި ދެއްވައިފައެވެ. އާދެ، އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ޚިލާފަތުގެ ސަރަޙައްދުގައި ގަދަބާރުން ދައުލަތެއް އުފެދިއްޖެނަމަ މަޖްބޫރީ ހާލަތުގައި އެދައުލަތެއްގެ އަމީރަކަށް ކިޔަމަންވުން މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވާނެއެވެ. ޝަރުޠަކީ އެ އަމީރަކު ޚަލީފާގެ ބާރުފުޅުގެ ދަށުން މުޅިން ވީއްލިވަޑައިނުގަތުމެވެ. އަލްމާވަރްދީ އެފަދަ ދައުލަތްތަކަށް ދެއްވާ ނަމަކީ "އަލްއިމާރާތު އަލިސްތީލާ" އެވެ. އެދައުލަތްތަކުގެ އަމީރުންނަށް އޭނާ މުޚާޠަބު ކުރައްވަނީ "އަލްއަމީރު ބިލިސްތީލާއި" ގެ ނަމުންނެވެ.
އިސްވެދެންނެވި ފަދަ އަމީރުންނަށް ހަތްކަމެއް ވާޖިބުކަމުގައި އަލްމާވަރްދީ ކަނޑައަޅުއްވައެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ވާޖިބު ތަކުގައި ޚުދު އިމާމުވެސް ބައިވެރިވެ ވަޑައިގަތް ކަމުގައި ވިޔަސް އަމީރުގެ ޒިންމާ ވަކީން ބޮޑުވާނެއެވެ. އަމީރުންގެ ހަތް ވާޖިބެއް ކަމުގައި އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވަނީ:
- އިމާމުކަމުގެ މަޤާމާއި ޚިލާފަތް އުވާނުލައި ދެމެހެއްޓުން.
- އިމާމާ ދެކޮޅުވެރިވާ ކަމަށް ޝައްކު ނުކުރެވޭ ވަރަށް ދީނީ ކަންކަމުގައި އިމާމަށް ކިޔަމަންވުން.
- އިމާމަށް ކަމޭހިތައި އިޙްތިރާމް ކުރުމާއި، މުސްލިމުންގެ ޙުރުމަތާއި، ޢިއްޒަތާއި ޤަދަރު ދެމެހެއްޓުމަށްޓަކައި ބޭނުންތެރި ވަގުތުތަކުގައި އިމާމަށް އެހީތެރިވާން ފަސްނުޖެހުން.
- ދީނީ ވާޖިބުތަކަށާއި، ޙައްޤުތަކަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމާއި، އިސްލާމް ދީނުގެ ޙުކުމްތައް ތަންފީޒު ކުރުން.
- ދީނީ ގޮތުން މުސްލިމުން ދޭންޖެހޭ މަޙްޞޫލުތައް (ޒަކާތާއި އުޝްރު ފަދަ ތަކެތި) ނަގާއިރު ދޭމީހާއަށް ޝަރުޢީ ވާޖިބުތައް އަދާކުރެވިފައި ނަގާ މީހުންނަށް އެތަކެތި ނެގުމަކީ ހުއްދަކަމަކަށް ވާގޮތަށް އެކަން ކުރުން.
- ޝަރުޢީ ޙައްދުތައް ތަންފީޒު ކުރަންޖެހޭ ކުށްވެރީންގެ މައްޗަށް އެޙައްދުތައް ތަންފީޒު ކުރުން.
- ދީނީ ކަންތައްތައް ރައްކާތެރި ކުރުމާއި ދީނުގައި މަނާ ކަންތައްތައް ހުއްޓުވުން.
ޚިލާފަތުގެ ސަރަޙައްދުގައި ކަނޑީގެ ބާރުން އުފައްދާ ދައުލަތްތަކުގެ އަމީރުންގެ ވާޖިބުތައް އަލްމާވަރްދީ ބަޔާން ކުރައްވާގޮތުން އޭނާ އެފަދަ ދައުލަތްތައް (އަލްއިމާރާތު އަލިސްތީލާ) ޤަބޫލުކުރައްވަނީ ވަރަށްވެސް ރުހިވަޑައިގެން ހުންނަވައި ދެކޮޅަށްކަން އެނގެއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވަނީ އޭނާއާ އެއްދުވަސްވަރެއްގައި އުޅުއްވި މުސްލިމުންގެ ސިޔާސީ މުފައްކިރެއް ކަމުގައިވާ ނިޒާމުލްމުލްކު ޠޫސީއާ ޚިލާފަށް "އަލްއަމީރު ބިލިސްތީލާއި" އިންވެސް ދީނީ ކަންތައްތަކާއި ދުނިޔަވީ ކަންތައްތަކަށް ޒިއްމާ ކުރުއްވައިފައެވެ. ޠޫސީ ވެރިކަމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު ބައްސަވައިފައިވަނީ ދީނީ ކަންތައްތައް އިމާމަށް (ޚަލީފާއަށް) އޮންނަގޮތަށެވެ. ދުނިޔަވީ ހުރިހައިކަމެއް ބެލެހެއްޓެވުން ސުލްޠާނަށް (އަމީރަށް) އޮންނަގޮތަށެވެ. އެހެންކަމުން ޔޫސީވަނީ "ޕޯޕާއި ސީޒަރާ" ދެ ބޭފުޅުން އެކުއެކުގައި ވެރިކަން ކުރެއްވުން ތަސްލީމު ކުރައްވައިފައެވެ.
ވަޒީރުކަން
ތާރީޚީ ގޮތުން ބަލާއިރު ވަޒީރުކަމުގެ މަޤާމު އެންމެ ފުރަތަމަ އުފެދިފައިވަނީ ކޮން ދުވަސްވަރެއްގައި ކަން ކަނޑައެޅުމަކީ ވަރަށް އުނދަގޫ ކަމެކެވެ. އަމީރު ކަމާއި ވަޒީރު ކަމަކީ "އެއްމާބަނޑު ދެބެން" ކަމުގައި ނުވިޔަސް "އަހަރު ދެކޮޅު ވިހައިފައިވާ ދެ ކުދީން" ކަމީ ޝައްކެއް ހުރިކަމެއް ނޫނެވެ. އެންމެ އިސްވެރިޔަކަށް ހުންނަ މީހަކު ދައުލަތުގެ މަސްއަލަތައް ޙައްލު ކުރުމުގައި އެހެން މީހުންގެ މަޝްވަރާއަށް ބޭނުންވުމަކީ ޠަބީޢީ ކަމެކެވެ. ވަޒީރު ކަމުގެ މަޤާމު އުފެދިގެން އައީ އެބޭނުންތެރި ކަމުގެ ތެރެއިންނެވެ. އެންމެ ކުރީއްސުރެ ވަޒީރު ކަމުގެ މަޤާމު ހަމަ އެނަމުގައި އޮތުމަކީ ލާޒިމުކަމެއް ނޫނެވެ. މުސްލިމުންގެ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ވަޒީރުކަމުގެ މަޤާމު ރަސްމީ ސިފައެއްގައި އެންމެ ފުރަތަމަ އުފެދިފައިވަނީ ޢައްބާސީންގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ޚަލީފާ އަބުލްޢައްބާސް އައްޞައްފާހެވެ. ނަމަވެސް ރިސާލަތުގެ ދައުރުގައި އަބޫބަކުރުއް ޞިއްދީޤް ރަޟިޔަﷲ އަންހުގެ ޚިލާފަތުގެ ޙައިޘިއްޔަތަކީ ވަޒީރެއްގެ ޙައިޘިއްޔަތު ކަމުގައި ސިފަކުރެވިދާނެއެވެ. ޚުދް އަބޫބަކުރުއް ޞިއްދީޤު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ޚިލާފަތުގައި އެމަސައްކަތްޕުޅު ކުރައްވައިފައިވަނީ ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު އެވެ. އިތުރު ސާހިބާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތުމުގެ ކުރީން އެކަލޭގެފާނު ވަނީ އުމަރުގެފާނު އުސާމާގެ ލަޝްކަރުގައި ހިމަނުއްވައިފައެވެ. އެހެން ކަމުން އަބޫބަކުރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ޚަލީފާކަމާ ޙަވާލުވެ ވަޑައިގަތމަށްފަހު އުމަރުގެފާނު މަދީނާގައި ބަހައްޓަވަން އުސާމާގެ އަރިހުން އިޒްނަ ހޯއްދެވިއެވެ. ޚިލާފަތުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ތަކުގައި ޢުމަރުގެފާނުގެ މަޝްވަރާ ބޭނުންފުޅުވާތީއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވަނީ ވަޒީރުކަމާ ބެހޭގޮތުން ވަކި ބާބެއް ޚާއްޞަ ކުރައްވައިފައެވެ. އެބާބުގައި ވަރަށްގިނަ ކަންތައްތަކަށް ވަނީ އަލިއަޅުއްވައި ލައްވައިފައެވެ. ވަޒީރެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނާންޖެހޭ ސިފަތެކެވެ. އިޚްތިޔާރުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު ވަޒީރުންގެ ބާވަތްތަކެވެ. ވަޒީރުކަން ހުއްދަކަމަށް އަދި ކީއްތޯއެވެ؟ ވަޒީރުން ތިބުން ލާޒިމުކަމުގެ މައްޗަށް އެނާ ހެކި ދައްކަވަނީ ސަލާމްލެއްވި މޫސާގެފާނުގެ ޙާދިޘާއިންނެވެ. ސަލާމްލެއްވި ހާރޫނުގެފާނަކީ މޫސާގެފާނުގެ ވަޒީރެވެ.
ވަޒީރު މި ބަސް އުފެދިފައިވާ އަސްލަކާ ނުވަތަ މާއްދާއަކާ ބެހޭގޮތުންވެސް އަލްމާވަރްދީ ވަނީ ވާހަކަފުޅު ދައްކަވައިފައެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި މިބަސް އުފެދިފައިވަނީ "ވަޒަރު" އިން ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ. އެބަހުގެ މާނައަކީ ބުރަ ނުވަތަ ޒިންމާ އެވެ. އެހެނީ ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ބުރަ ނުވަތަ ޒިންމާ ޙަވާލުވަނީ ވަޒީރާއެވެ. ވަޒީރު މިބަސް އުފެދިފައިވަނީ "މައުރަޒު"ން ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ. އެބަހުގެ މާނައަކީ ޙިމާޔަތް ނުވަތަ ރައްކާތެރިކަން ލިބިގަންނަ ތަނެވެ. މަސްއަލަތައް ކުރިމަތިވާ ހިނދު ރަސްގެފާނު ޙިމާޔަތް ހޯއްދަވަނީ ވަޒީރުގެ ރައްކާތެރި ކަމުންނެވެ. ހަމައެފަދައިން ވަޒީރު މިބަސް އުފެދިފައިވަނީ "އަޒަރަ" މި ލަފުޒުން ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ. އެބަހުގެ މާނައަކީ ބުރަކަށްޓެވެ. ރަސްގެފާނުގެ ބުރަކަށިފުޅު ޙިމާޔަތް ކުރައްވަނީ ވަޒީރެވެ. ރަސްގެފާނު އާރާއިބާރު ހޯއްދަވަނީ ވަޒީރުން މެދުވެރިކުރައްވައެވެ. ބުރަކަށީން ހަށިގަނޑަށް ބާރުލިބޭ ފަދައިންނެވެ.
ވަޒީރުންގެ ސިފަތަކާ މެދުވެސް އަލްމާވަރްދީ ތަފްޞީލުކޮށް ބަހުސްކުރައްވައިފައި ވެއެވެ. އޭނާ ބަޔާން ކުރައްވާ ގޮތުގައި ވަޒީރުންގެ ކިބައިގައި އޭނާ އެވިދާޅުވާ ސިފަތައް ހުރުން ދީނީގޮތުން ކަނޑައެޅިގެން ލާޒިމެއްނޫނެވެ. ނަމަވެސް ވަޒިރުންގެ ކިބައިގައި އެސިފަތައް ހުރުމަކީ ދީންވެސް ނުސީދާ ގޮތެއްގައި ލާޒިމުކުރާ ކަމެކެވެ. އެހެނީ ވަޒީރުންގެ ކިބައިގައި އެސިފަތައް ހުރެގެން މެނުވީ ދުނިޔޭގެ ކާރުބާރު ހިންގުމަކީ ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. ދުނިޔޭގެ ކާރުބާރަކީ ޢާއްމުންގެ ފައިދާއާއި ޤައުމުގެ އިސްލާޙާ ގުޅޭ ކަންކަމެވެ. ދީނަކީވެސް އެދެކަންތަކާ ގުޅުންހުރި ކަމެކެވެ.
ވަޒީރުންގެ ސިފަތަކާ ބެހޭގޮތުން އަލްމާވަރްދީ ވަނީ މައުމޫންގެ ވާހަކަފުޅެއް ނަކަލު ކުރައްވައިފައިއެވެ. "އަހަރެން ޤަބްދުކުރަނީ ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ކަންތައް އެތައް ސިފަތަކެއް ހުރި މީހަކާ ހަވާލުކުރާށެވެ. އެމީހަކު ވާންޖެހޭނީ ޝަޚްޞިއްޔަތުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު ހެޔޮލަފާ ތެދުވެރި މާތް މީހަކަށެވެ. އަމިއްލަ ނަފްސުގެ މައްޗަށް ބާރު ހިންގޭ މީހަކަށެވެ. އެމީހެއްގެ ޚަޞީލަތް ރަނގަޅު މީހަކަށެވެ. އާދަކާދައަށް ބަލާއިރު ގޮތް ހުރި މީހަކަށެވެ. އަދަބު މުޠާލިޢާ ކުރުމުގެ ސަބަބުން ތަހްޒީބުވެފައިވާ މީހަކަށެވެ. ތަޖްރިބާ އެމީހަކު ބުއްދިވެރި ކުރުވައި ހުސިޔާރު މީހަކަށް ހަދައިފައިވާ މީހަކަށެވެ. ސިއްރު ހިފެހެއްޓޭ އަދި މަސްއަލަތައް ހައްލުކުރަން ދަންނަ މީހަކަށެވެ. ހަނުހުންނައިރު ހައިބަތު ހުރި މީހަކަށެވެ. ވާހަކަ ދައްކާނަމަ ޢިލްމުގެ ކޯރުތައް ހިންގައިލާ މީހަކަށެވެ. ވީދި ކުދިކުދި ވެފައިވާ ފޭރާމާ މެދުވެސް ހިތްހަމަ ޖައްސައިލާފަދަ ފުއްދުންތެރިޔަކަށެވެ. އަސްކަރީ ކޮމާންޑަރެއްގެ ހިންމަތާއި ހިތްވަރު ހުރި މީހަކަށެވެ. ފިލޯސަފަރެއްގެ ސާބިތުކަން ހުރި މީހަކަށެވެ. ޢިލްމުވެރިޔެއްގެ އަޚްލާޤާއި، ފިޤްހުވެރިޔެއްގެ ވިސްނުންތެރިކަން ހުރި މީހަކަށެވެ. އޭނާއަށް ހެޔޮކޮށް ހިތައިފިނަމަ އިހްސާންތެރިކަން ޤަބޫލުކުރާ، ނުބައިކޮށް ހިތުމުގެ ޒަރީޢާއިން އިމްތިޙާނުކޮށްފިނަމަ ކެތްތެރިވާ މީހަކަށެވެ. މާދަމާ ކުރިމަތިވެދާނެ ގޮތްހުސްވުމެއްގެ ޚިޔާލުގައި މިއަދުގެ އަރާމާއި މަޖަލުގައި ކޮޅުފައިން ޖަހާ މީހަކަށެވެ. އޭނާގެ ރީތި ފޮނި ބަސްމަގާއި، މަޑުމޮޅި ވާހަކަ ދެއްކުމުން މީހުންގެ ހިތްތައް މިލްކު ކޮށްފައިވާ މީހަކަށެވެ."
މައުމޫންގެ މި އިބާރާތްކޮޅު އަސްލަކަށް ބައްލަވައިގެން އަލްމާވަރްދީ ވަނީ ވަޒީރުންގެ ކިބައިގައި ހަތް ކަމެއް ހުރުން ލާޒިމު ކަމުގައި ވިދާޅުވެފައެވެ. އެސިފަތަކަކީ:
- އަމާނާތްތެރިޔަކަށް ވުން
- އަމިއްލަ ނަފްސަށް އިތުބާރު ކުރުން
- ދަހިވެތި ކަމެއް ނެތުން
- އެހެން މީހުންނާ ރަނގަޅު ގުޅުމެއް އޮތުން
- ތެދުވެރިކަމުގެ ޒަރީޢާއިން މަސްއަލަތަކުގެ ޙަޤީޤަތަށް ވާޞިލުވުމުގެ ޤާބިލިއްޔަތު ހުރުން
- ކުޅިވަރާއި މަޖަލާއި އަރާމަށް ލޯބިކުރާ މީހަކަށްނުވުން
- ދަނޑިވަޅުގެ ބޭނުން ހިފަން ދަންނަ ތަޖްރިބާކާރަކަށް ވުން
ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގެ ވަޒީރުންނާ މެދު ވިސްނައިލުމުން ދަރަޖައެއްގެ ގޮތުގައި ވަޒީރުންވަނީ ފެނިފައެވެ. ވަޒީރުންގެ ތެރެއިން ބައެއް ބޭފުޅުންނަކީ އެއްވެސް ޙައްދެއް ނެތް އިޚްތިޔާރުތަކެއް ލިބިވަޑައިގެންފައި ތިއްބެވި ބޭފުޅުންނެވެ. ދައުލަތުގެ ހުރިހާ މޮއްސެވުމަކާއި. ގޮން ޖެއްސެވުމެއްގެ ވެރީންނެވެ. ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގެ އެންމެ ކުރީކޮޅަކު (ސައްފާޙާއި، މަންޞޫރުގެ ދައުރަކު) އެފަދަ ވަޒީރުންތަކެއް ނެތެވެ. ޢައްބާސީ ޚަލީފާއިންގެ ތެރެއިން ކުޅިވަރާއި، މަޖަލާއި، ސިކާރަކުރެއްވުމަށް ޝައުޤުވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވި އެންމެ ފުރަތަމަ ޚަލީފާއަކީ އަލްމަހްދީ އެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާވަނީ ވަޒީރުންނަށް ފުރިހަމަ އިޚްތިޔާރާއި ބާރު ދެއްވައިފައެވެ. ހާދީގެ ދައުރުން ފެށިގެން ހާރޫނުގެ ދައުރުގައި ބަރާމިކަތުންގެ ބާރުކެނޑެންދެން އެކަހަލަ ވަޒީރުންވަނީ ވެރިކަން ކުރައްވައިފައެވެ. މުރޫގައި ހުންނެވި ދެވަސްވަރު މައުމޫންގެ ވަޒީރަކަށް ހުންނެވި ފަޟުލު ބިން ސަހްލަކީ ވެސް ވަރަށް ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި އިޚްތިޔާރު ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ވަޒީރެކެވެ. ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ވަޒީރުން ކުރެ ދެން ތިއްބެވި ބޭފުޅުންނަކީ އިޚްތިޔާރުގެ ދާއިރާ ހަނި މަޒީރުންނެވެ. ސައްފާޙާއި، މަންޞޫރާ ދެ ބޭފުޅުން ގެންގުޅުއްވީ އެފަދަ ވަޒީރުންނެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވަނީ އިސްވެދެންނެވި ދެ ބާވަތުގެ ވަޒީރުންނާ މެދު ތަފްޞީލުކޮށް ބަހުސް ކުރައްވައިފައެވެ. އެ ދެ ބާވަތުގެ ވަޒީރުންގެ އިޚްތިޔާރުތަކާ މެދު ވަރަށް އޮއްޓަރު ހުރި މަޢުލޫމާތުތަކެއް ލިބޭފަދަ ޙަޤީޤަތްތަކެއް ހާމަ ކުރައްވައިފައެވެ. ފުރިހަމަ އިޚްތިޔާރު ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ވަޒީރުންނަށް އޭނާ ނަންދެއްވަނީ "ވަޒީރަތުއްތަފްވީޟު"ގެ ނަމުންނެވެ. އިޚްތިޔާރުގެ ދާއިރާ ހަނި ވަޒީރުންގެ ނަމަކަށް ވިދާޅުވަނީ "ވަޒީރަތުއްތަންފީޒު" އެވެ.
ވަޒީރަތުއްތަފްވީޟުންނާ ބެހޭ ގޮތުން އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި ސަރުކާރުގެ ކާރުބާރު ހިންގެވުމަށްޓަކައި އިމާމު އޭނާއަށް އިތުބާރު ކުރެއްވޭ ބޭފުޅަކު އިސްކުރައްވައެވެ. އެބޭފުޅެއް އޭނާގެ ޚިޔާލުފުޅާއި އޭނާ ޤަބޫލުކުރައްވާ އުޞޫލުތަކާ އެއްގޮތަށް އޭނާގެ ވާޖިބު އަދާ ކުރައްވައެވެ. އަލްމާވަރްދީގެ ނަޒަރުގައި އެބާވަތުގެ ވަޒީރުން ތިއްބެވުމަކީ މަނާކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ ސަރުކާރުގެ ހުރިހާ ކަމެއް އަމިއްލަފުޅަށް ހިންގަވަމުން ގެންދެވުމަކީ އިމާމަށް ކުރެއްވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ކޮންމެވެސް ނާއިބަކު އައްޔަން ކުރައްވަން މަޖްބޫރު ވެވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ.
އަލްމާވަރްދީގެ ޚިޔާލުފުޅުގައި ވަޒީރުއްތަފްވީޟުންނަކީ ވެސް އިމާމެއްގެ ކިބައިގައި ހުރުން ލާޒިމު ސިފަތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ސިފައެއް ފިޔަވައި އެހެން ސިފަތައް ހުންނަންޖެހޭ ބަޔެކެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވަޒީރުންގެ ކިބައިން އެއްސިފަ އުނިކރައްވާ ގޮތަށް ސިފައެއް އިތުރުވެސް ކުރައްވައެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އިމާމެކޭ އެއްގޮތަށް ވަޒީރަކީ ޤުރައިޝީއަކަށްވުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ. އަނެއްކޮޅުން ވަޒީރަކީ ޓެކްސް ނެންގެވުމުގައި އިމާމަށްވުރެ ޚަރަދު ކުޑަކުރައްވަން ބާރުއަޅުއްވާ ބޭފުޅަކަށް ވާންޖެހޭނެއެވެ. ޚަޒާނާ ބެލެހެއްޓެވުމުގައްޔާއި، ދިފާޢީ ކަންކަމުގައި އިމާމަށްވުރެ ހުނަރުވެރި ބޭފުޅަކަށް ވާންޖެހޭނެއެވެ. އިމާމެކޭ އެއްގޮތަށް ވަޒީރުއްތަފްވީޟަކީ ވެސް އިޖްތިހާދުކުރެވޭ ފެންވަރުގެ ޢިލްމުވެރިޔަކަށް ވާންޖެހޭނެއެވެ. އެހެނީ ވަޒީރުއްތަފްވީޟަށް އޭނާ އަމިއްލަފުޅަށް ސިޔާސަތު އަކަށައަޅުއްވަން ޖެހިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ. އޭނާގެ ދަށަށް ތިބޭ މުވައްޒަފުން ލައްވައި އެކަންތައްތައް ތަންފީޒު ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ.
ވަޒީރަތުއްތަފްވީޟުގެ އިޚްތިޔާރާ ބެހޭ ގޮތުން އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި ސަރުކާރުގެ ކަންތައްތައް ހިންގެވުމުގައި އޭނާއަށް ފުރިހަމަ އިޚްތިޔާރު އޮންނަންވާނެއެވެ. އޭނާގެ ޚިޔާލުފުޅުތަކާ އެއްގޮތަށް ބޭނުންފުޅު ގޮތަކަށް ސަރުކާރު ހިންގެވިދާނެއެވެ. އަމިއްލަފުޅަށް ޝަރިޔަތްވެސް ކުރެއްވިދާނެއެވެ. ނުވަތަ ޝަރިއަޔަތްތައް ކުރާނެ ފަނޑިޔާރުން ލެއްވެވިދާނެއެވެ. ހަމައެފަދައިން މަސްއަލަތައް އަމިއްލަފުޅަށް ތަޙްޤީޤު ކުރެއްވުމާއި، އެކަމަށް ނާޡިރުލްމަޡާލިމަކު (ކޮމްޕްލެއިންޓް ޑިރެކްޓަރަކު) އައްޔަން ކުރެއްވުމަކީވެސް ވަޒީރުއްތަފްވީޟަކަށް ކުރެއްވިދާނެ ކަމެކެވެ. މިގޮތުން އިމާމަކަށް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ އިޚްތިޔާރު ތަކުގެ ތެރެއިން ތިންކަމެއް ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ ކަންތައްތަކެއްގެ އިޚްތިޔާރު ވަޒީރުއްތަފްވީޟަށް ލބިވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމަށް އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވިއެވެ.
އެ ތިން ކަމަކީ:
- މީހަކު ޚަލީފާ ކަމުގެ ޙައްޤުން މަޙްރޫމު ކުރެއްވުމުގެ ޙައްޤު އިމާމަށް ލިބިވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ. ނަމަވެސް ވަޒީރަކަށް އެ އިޚްތިޔާރެއް ނޯންނާނެއެވެ.
- އިމާމު އަމިއަލްފުޅަށް ވަލީޢަހްދަކު ޚިޔާރު ކުރެއްވިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް ވަޒީރަކަށް އެ އިޚްތިޔާރެއް ނޯންނާނެއެވެ.
- ވަޒީރު މަޤާމަށް ކުރައްވައިފައިވާ މީހަކު މަޤާމުން ދުރުކުރެއްވުމުގެ ބާރު އިމާމަށް އޮންނާނެއެވެ. ނަމަވެސް އިމާމު ވަކި މަޤާމަކަށް ޢައްޔަން ކުރައްވައިފައިވާ މީހަކު މާޤާމުން ދުރުކުރެއްވުމުގެ ބާރެއް ވަޒީރަކަށް ނޯންނާނެއެވެ.
- ވަޒީރަތުއްތަފްވީޟުންގެ އިޚްތިޔާރާ ބެހޭގޮތުން އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ވަޒީރުން އާދަވެގެން ހިންގަވާ ސަރުކާރުގެ ޢާއްމު ކާރޫބާރާ ބެހިވަޑައިގަތުމުގެ އިޚްތިޔާރެއް އިމާމަކަށް ނޯންނާނެއެވެ. މިސާލަކަށް ސަރުކާރުގެ ހިންގުމުގެ ދާއިރާގެ ކަމެއްގައި ވަޒީރު ނެރުވައިފައިވާ އަމުރެއް ނުވަތަ މާލީ ކަމެއްގައި ވަޒީރު ކުރައްވައިފައިވާ ހުކުމެއް ރަނގަޅު ނޫން ކަމުގައި އިމާމަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވި ކަމުގައިވިޔަސް އިމާމަށް އެކަންކަން ބަދަލެއް ނުކުރެއްވޭނެއެވެ. ނަމަވެސް އެކަންކަމުގެ އަސަރު ޤައުމުގެ ދުރު މުސްތަގުބަލަށް ފޯރާފަދަ އަސާސީ ކަންކަމުގައި ވަޒީރުން ނިންމަވާ ނިންމެވުމާ އިމާމަށް ބެހިވަޑައިގެންނެވޭނެއެވެ. މިސާލަކަށް ޕްރޮވިންސެއްގެ ގަވަރުނަރުކަމަށް އައްޔަން ކުރެވޭ މީހަކާ މެދު ނުވަތަ އަސްކަރީ ޙަރަކާތެއް ކުރިޔަށް ގެންދިޔުމާ މެދު ވަޒީރު ނިންމެވިގޮތް ރަނގަޅު ނޫންކަމުގައި އިމާމަށް ފެނިވަޑައިގެންފި ހިނދެއްގައި ވަޒީރުގެ އަމުރު ބާޠިލްކުރައްވައި އިމާމަށް އެހެން އަމުރެއް ނެރުއްވިދާނެއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ސިފަކުރައްވާ ވަޒީރުއްތަފްވީޟުގެ މަޤާމަކީ ޖުމްހޫރީ ދައުލަތްތަކުގެ ވަޒީރުލްއައުޒަމްކަމާ ވަރަށް އެއްގޮތް މަޤާމެކެވެ. އަލްމާވަރްދީ މި މޭރުމުން ފާޅުކުރައްވާފައިވާ ޚިޔާލުފުޅުތައް މާބޮޑަށް "ޒަމާނީ" ކަމުގައިވެސް ދެންނެވދާނެއެވެ. މިޒަމާނުގެ ޖުމްހޫރީ ބައެއް ނިޒާމުތަކުގައި ދައުލަތުގެ އިސްވެރިޔާއާއި، ސަރުކާރުގެ އިސްވެރިޔާއާ ދެމެދު އިން ފާހަގަކުރެވިފައިވަނީ އަލްމާވަރްދީ މީގެ ނުވަސަތޭކަ އަހަރު ކުރިން ފާޅުކުރައްވައިފައިވާ ޚިޔާލުފުޅުތަކާ ވަރަށް ވައްތަރު ގޮތަކަށޭ ދަންނަވާނެ ޖާގަ އެބައޮތެވެ. އަލްމަވަރްދީގެ ޚިޔާލުފުޅުތައް އެހައިވެސް މިޒަމާނާ ގުޅެއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ކަނޑައަޅުއްވާ ވަޒީރުއްތަންފީޒުންގެ އިޚްތިޔާރުގެ ދާއިރާ ވަރަށް ހަންޏެވެ. އެހެންކަމުން ތަންފީޒީ ވަޒީރުންގެ ސިފަތައްވެސް ތަނަކޮޅެއް ލުއި ކަމުގައި ފެނެއެވެ. ވަޒީރުއްތަންފީޒުންނަކީ އިމާމާއި އާއްމު ރައްޔިތުންނާ ދެމެދު ނުވަތަ ގަވަރުނަރުންނާ ދެމެދު ގުޅުވައިދޭ ފަރާތެކޭ ދެންނެވިދާނެއެވެ. ވަޒީރުއްތަންފީޒުންގެ ވާޖިބަކީ އިމާމު ކުރައްވާ އަމުރުފުޅެއް ހިންގެވުމުވެ. އިމާމު އަންގަވާ ގޮތަކަށް ޢަމަލު ކުރެއްވުމުވެ. ތަންފީޒީ ވަޒީރުންގެ ވާޖިބުތަކުގެ ތެރޭގައި ގަވަރުނަރުން ޢައްޔަން ކުރެއްވުމަށާއި، ހަނގުރާމައިގެ ތައްޔާރީތަކާ ބެހޭގޮތުން އިމާމަށް ބޭނުންފުޅުވާ މަޢުލޫމާތު ހޯއްދަވައިދެއްވުން ހިމެނެއެވެ. ގަވަރުނަރުންގެ ސުލޫކު ހުންނަ ގޮތާއި އެބޭފުޅުންގެ މަސައްކަތްޕުޅު ހުންނަ ބާވަތާއި ޢާއްމު ޙާލަތާ ބެހޭ ޚަބަރުތައް އިމާމަށް ދެންނެވުމަކީވެސް ވަޒީރުއްތަންފީޒުންގެ ވާޖިބެކެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި ވަޒީރުއްތަންފީޒުންނަކީ މިނިވަނުން ކަމުގައިވެސް މުސްލިމުން ކަމުގައިވެސް ވާކަށެއް ނުޖެހެއެވެ. އަޅަކާވެސް އަދި ޒިންމީ އަކާވެސް އެމަޤާމު ޙަވާލުކުރެއްވިދާނެއެވެ. ވަޒީރުއްތަފްވީޟުންގެ ކިބައިގައި ހުންނަވަރަށް ޚަޒާނާ ބެލެހެއްޓެވުމުގެ ނުވަތަ ދިފާއީ ކަންކަމުގެ ހުނަރުވެރިކަން ހުރުމަކީވެސް ވަޒީރުއްތަންފީޒުންނަށް ލާޒިމުކަމެއް ނޫނެވެ. ވަޒީރުއްތަފްވީޒުންނަކަށް ޝަރިޔަތް ނުކުރެއްވޭނެއެވެ. ގަވަރުނަރުން އައްޔަން ކުރުމަކީވެސް ވަޒީރުއްތަފްވީޒުންނަށް އިޚްތިޔާރު އޮންނަ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަސްކަރީ ހަރަކާތްތަކާވެސް އޭނާއަކަށް ނުބެހެވޭނެއެވެ. ސަރުކާރުގެ ޚަޒާނާއިން ފައިސާ ޚަރަދުކުރުމުގެ ބާރެއްވެސް އެނާއަކަށް ނޯންނާނެއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އެއްފަހަރާ އެތައް ވަޒީރުއްތަންފީޒުންނެއް އިމާމަށް ޢައްޔަން ކުރެއްވިދާނެއެވެ. އެފަދަ އެތައް ވަޒީރުންނެއް ތިއްބަވަނިކޮށް އޭގެ ތެރެއިން އެއް ވަޒީރަކު ވަކިކުރެއްވުމުގައި ވިޔަސް ދެން ތިއްބެވި ވަޒީރުން އެބޭފުޅުންގެ މަޤާމުގައި ދެމިތިއްބަވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އިމާމު، ވަޒީރުއްތަފްވީޟު އޭނާގެ މަޤާމުން ދުރުކުރައްވައިފިނަމަ ދެން ތިއްބެވި ވަޒީރުންވެސް މަޤާމުން ވަކިވާނެއެވެ. މިޒަމާނުގައި އާއްމު ވަޒީރަކު މަޤާމުން ދުރުކުރެއްވުމުން ކެބިނެޓް ދެމިއޮވެފައި ވަޒީރުލްއައުޒަމް މަޤާމުން ދުރުކުރެވުމުން ނުވަތަ އިސްތިއުފާ ދެއްވުމުން ދެން ތިއްބަވާ ވަޒީރުންވެސް އެބޭފުޅުންގެ މަޤާމުން ވަކިވާ ގޮތަށެވެ.
އަލްޚުލަފާއުއްރާޝިދޫންގެ ދައުރުގައި އިސްލާމީ ދައުލަތުގައި ވަނީ ވަރަށް ގިނަ އާމަޙްކަމާތަކެއް އުފެދިފައެވެ. އުމަވީ ދައުލަތުގެ ދުވަސވަރުވެސް ޒަމާނުގެ ބޭނުންތަކާ ގުޅިގެން އާ މަޙްކަމާތައް އުފެދެމުން ދިޔައެވެ. އެއިން ކޮންމެ މަޙްކަމާއެއްގައިވެސް އިސްވެރިޔެއް ހުންނަވައެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ޞާޙިބު ބައިތުލް މާލު، ކާތިބުއްދީވާން، ކާތިބުއްރަސާއިލް، ޞާޙިބުލްބަރީދު ފަދަ ނަންނަމުގައެވެ. އަލްމާވަރްދީގެ ޚިޔާލުފުޅުގައި އިމާމު އެއިން އޮފިސަރަކާ އެބޭފުޅެއްގެ މަޙްކަމާއާ ބެހޭގޮތުން މަޝްވަރާ ކުރައްވަމުން ގެންދަވާނަމަ އެބޭފުޅަކަށް އެލިބިވަޑައިގަންނަވަނީ ވަޒީރެއްގެ ހައިސިއްޔަތެވެ. ވަޒީރުއްތަންފީޒުންނާއި، ސެކްރެޓަރީންގެ ތަފާތަކީ އިމާމު ވަޒީރުންނާ މަޝްވަރާ ކުރެއްވުމެވެ. ސެކްރެޓަރީންނަކަށް އެޝަރަފެއް ލިބިވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. (ނުނިމޭ)
