(އެއްވަނަބައި)
ބަނޫ އުމައްޔަތުގެ އެންމެފަހަށް ހުންނެވި ޚަލީފާ މަރްވާންޘާރީ ޢައްބާސީންގެ އަތުން ބަލިފުޅުވީ ޒާބުކޯރުގެ އައްސޭރީގައެވެ. މުއައްރިޚުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އެ ޙާދިޘާއަކީ ޢަރަބީންގެ ވެރިކަން ބީވެދިއުމުގެ ނިމުތެއް ކަމުގައި ބެލިދާނެއެވެ. ޢައްބާސީން ވެރިކަން ހޯއްދެވީ ޢަޖަމީންގެ އެހީގައެވެ. ޚަލީފާ ހާރޫނުއްރަޝީދުގެ ބޭފުޅުންގެ އަރާރުން ނިމިގެންދިޔައީ އަލްއަމީން ގަތުލު ވުމުންނެވެ. އެހައިތަނުން ފެށިގެން އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ އިރުމަތީގެ ޕްރޮވިންސުތަކުން ޢަރަބީންގެ ޙަޤީޤީ އާރާއި ބާރުވަނީ ނެތިގެން ގޮސްފައެވެ. ވެރިކަމުގެ ތަޚުތުތަކާއި، އަމީރުކަމުގެ ގޮނޑިތައް ފަޅުފިލުވަން ފެށީ ޚުރާސާނީންނާއި، އީރާނީންނެވެ. އޭގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ ހަޔާތުގެ ހުރިހައި މައިދާންތަކެއްގައި ވެސް ޢަޖަމީންގެ ނަޒަރިއްޔާތަކާއި ތަޞައްވުރުތަކަށް އިސްކަން ދެވޭގޮތްވުމެވެ. އިސްލާމީ ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތަކަށްވެސް އެކަމުގެ އަަސަރުތައް ނުފޯރައެއް ނުދެއެވެ. އެހެންކަމުން މީލާދީން އެގާރަވަނަ ސައްތައިގެ މުސްލިމު ސިޔާސީ މުފައްކިރުންގެ ތެރެއިންވެސް ވަރަށް ތަނަވަސް އަކްސަރިއްޔަތެއްގެ ބޭފުޅުންނަކީ އަޖަމީންގެ ޤާނޫނުތަކަށް ތާއީދުކުރައްވާ ބޭފުޅުންކަމުގައި ވެގެންދިޔަކަމީ ހިތާމަވެރި ޙަޤީޤަތެކެެވެ. ނަމަވެސް އެ "ވައި އެނބުރުނު މޫސުމުގައި" ވެސް މުސްލިމު މުފައްކިރުންގެ ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުން އަރަބި އިސްލާމީ ސިޔާސަތާއި، އިސްލާމީ ސަރުކާރުތައް ދެމެހެެއްޓެވޭތޯ ހިންމަތާއެކު މަސައްކަތްޕުޅު ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އެޖަމާޢަތުގެ ވެރިޔަކީ އަލްމާވަރްދީއެވެ.
ޙަޔާތްޕުޅު
އަބުލްޙަސަން ޢަލީ ބިން މުޙައްމަދު ބިން ޙަބީބު އަލްމާވަރްދީ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ މުސްލިމުންގެ އަގުހުރި ޢާލިމުންތަކެއް އުފަންކުރުވައިފައިވާ ޢިރާޤު ކަރައިގައެވެ. އެކަރައިގެ ބަޞަރާގައެވެ. މީލާދީން 974 ވަނަ އަހަރު (ހިޖުރައިން 364 ވަނަ އަހަރު) އެވެ. އޭނާ ބައްޕައަކީ ފިނިފެންމަލުގެ މާފެނުގެ ވިޔަފާރި ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. އެހެންކަމުން އަލްމާވަރްދީ މިނަމަށް ނިސްބަތްކޮށް އަލްމާވަރްދީގެ ނަމުން އޭނާގެ ދަރިކަލުންގެ ނަންފުޅު މަޝްހޫރުވިއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ތަޢުލީމު ޙާޞިލް ކުރައްވައި ނިމިވަޑައިގަތުމަށް ފަހު ބަޣުދާދާއި ކޫފާފަދަ ޢިލްމީ މަރުކަޒުތަކުގައި ކިޔަވައިދެއްވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ފެއްޓެވިއެވެ. ނަމަވެސް ފިލާވަޅު ނަންގަވައިދެއްވުމާއި، ކިޔަވައިދެއްވުމުގެ އެސިލްސިލާ މާގިނަ ދުވަހަކު ކުރިޔަކަށް ނުގެންދެވުނެވެ. ސަބަބަކަށްވީ ނިޝާޕޫރުގެ ޤާޟީކަމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގަންނަވާން ޖެހިވަޑައިގަތުމެވެ. އޭނާ ފަނޑިޔާރުކަމާއި، ޗީފް ޖަސްޓިސްގެ މަޤާމު ފުރުއްވިއެވެ.
ދުވަސްވަރަކީ ބަޣުދާދުގެ މަސްރަޙު ވަރަަށްވެސް ނުސިޔާނު ދުވަސްވަރެކެވެ. ބަޣުދާދުގެ މައްޗަށް ބާރު ހިނގަމުން ގެންދިޔައީ ޝީޢީ ރަސްކަމެއްކަމުގައިވާ ބުވައިހީންގެ ރަސްރަސްކަލުންނެވެ. އަލްމާވަރްދީއާއި ބުވައިހީނުންނާއި ދެމެދު ކުރީކޮޅުގައި އޮތީ ވަރަށް ރަނގަޅު ގުޅުމެކެވެ. ނަމަވެސް ބުވައިހީންގެ ރަސްގެފާނު ޖަލާލުއްދައުލާ ޚަލީފާގެ އަރިހުން މަލިކުލްމޫލްކުގެ ޚިޠާބަށް އެދިވަޑައިގަތުމާ ވިދިގެން އަލްމާވަރްދީއާ ބުވައިހީންނާ ދެމެދު ވަރުގަދަ ދެބަސްވުމެއް އުފެދުނެވެ. ޖަލާލުއްދައުލާއަށް އޭނާ އެދިވަޑައިގެންނެވި ޚިޠާބު ދެއްވުމާމެދު އަލްމާވަރުދީ ދެކޮޅު ހެއްދެވުމުންނެވެ. ޗީފް ޖަސްޓިސްގެ ޙައިޘިއްޔަތުން އޭނާ ފަތުވާ ދެއްވީ އެލަޤަބަކީ މާތްﷲ ފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް ފަރާތަކާ މުޚާޠަބު ކުރެވުން އެކަށީގެންވާ ލަޤަބެއް ނޫންކަމުގައެވެ. ނަމަވެސް ގިނަ ޢިލްމުވެރީން އެކަން ހުއްދަކުރެއްވުމުން ޚަލީފާގެ ފަރާތްޕުޅުން ޖަލާލުއްދައުލާއަށް މަލިކުލް މުލޫކުގެ ޚިޠާބު އެރުވުނެވެ. އެ ޙާދިޘާއަށްފަހު ބުވައިހީނުން އަލްމާވަރްދީއާ ދެކޮޅުވެރި ވެއްޖެއެވެ. އަލްމާވަރްދީ އަވަހާރަވީ 30 ރަބީއުލްއައްވަލް 450ހ. (މީލާދީން 1058) ގައެވެ. އަލްމާވަރްދީގެ ޙަޔާތްޕުޅުގެ މައްޗަށް ދިވެހިބަހުން އަލިއަޅުވާލެވޭ އެންމެ ފުރަތަމަ މަޒްމޫނު (މި މަޒްމޫނު) އެންމެ ފުރަތަމަ ޝާއިޢު ކުރެވުނީ އޭނާ އަވަހާރަވިތާ 977 އަހަރު ފުރުނު ދުވަހުއެވެ. އާދެ، 30 ރަބީޢުލްއައްވަލް 1427 ގައެވެ.
ލިޔުއްވި ފޮތްތައް
ޢައްލާމާ އަލްމާވަރްދީ ވަރަށް ގިނަ އިލްމުތަކުގެ މައްޗަށް ފޮތްތައް ލިޔުއްވިއެވެ. އޭގެތެރޭގައި، ތަފްސީރާއި، ޙަދީޘާއި، ޢަޤީދާއާއި، ޢިލްމުލް ކަލާމާއި، ސިޔާސަތު ޚާއްޞަގޮތެއްގައިި ފާހަގަކުރެވެއެވެ. އެދުވަސްވަރު ޢާއްމުވެފައިހުރި ޢިލްމީ ރޮނގުތަކުގެ ތެރޭގައި އަލްމާވަރްދީގެ ކޮންމެވެސް ތަސްނީފެއް ނެތް ރޮނގެއް އޮތްކަމެއްވެސް ނޭނގެއެވެ. އަލްމާވަރްދީ ލިޔުއްވި ފޮތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެބޮޑަށް މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ މިދަންނަވާ ފޮތްތަކެވެ.
- އަލްއަޙްކާމުއް ސުލްޠާނިއްޔާ
- ތަފްސީރުލް ޤުރްއާނި
- ކިތާބުލްޙާވިލް ކަބީރި ފިލްފުރޫޢި
- ނަޞީޙަތުލްމުލޫކި
- ތަސްހީލުއްނަޡަރިފީ ތަޙްޞީލިއްޡަފަރި
- އިޢުލާމުއްނުބުއްވަތި
- އަދަބުއްދުންޔާ ވައްދީން
- ޤަވާނީނުލް ވުޒާރަތި
އައްސުބުކީ އޭނާގެ މަޝްހޫރު ތަސްނީފެއް ކަމުގައިވާ ޠަބަޤާތުއް ޝާފިޢިއްޔާގައި ލިޔުއްވައިފައިވެއެވެ. އަލްމާވަރްދީ ލިޔުއްވި އެއްވެސް ފޮތެއް އޭނާގެ ޙަޔާތްޕުޅަކު ޝާއިޢު ކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ. ފޮތެއް ލިޔުމުގައި ބަހައްޓަންޖެހޭ އިޚްލާޞްތެރި ކަމާމެދު އަލްމާވަރްދީއަށް ޝައްކު ކުރެއްވޭތީއެވެ. އޭނާގެ ހިތްޕުޅުގައި ޝައްކު އުފައްދާތީއެވެ. އަލްމާވަރްދީ އޭނާގެ ރަޙްމަތްތެރިޔަކަށް އޭނާ އަވަހާރަވާ ވަގުތު އަރިހުގައި ހުރުމަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރެއްވިއެވެ. އޭނާގެ ނޭވާފުޅު ހޮޅިއަށް އެޅޭ ވަގުތު ރަޙްމަތްތެރިޔާގެ އަތް، މާވަރްދީގެ އަތްޕުޅަށް އަރުވާން ވިދާޅުވިއެވެ. އަލްމާވަރްދީ، ރަޙްމަތްތެރިޔާގެ އަތުގައި ބާރަށް ހިއްޕަވައިފިނަމަ މާތްﷲ އޭނާގެ ތަޞްނީފުތައް ޤަބޫލުނުކުރައްވާނެ ކަމުގައި ބެލުމަށާއި އެހެންވެއްޖެނަމަ ހުރިހާ ފޮތްތަކެއް ކޯރަށް ފައްތައިލަން އެންގެވިއެވެ. ރަޙްމަތްތެރިޔާގެ އަތުގައި ބާރަށް ނުހިއްޕަވައިފި ނަމަ، މާތް ﷲ އޭނާގެ ތަޞްނީފުތައް ގަބޫލު ކުރައްވާ ކަމުގައި ބެލުމަށާއި، ހުރިހާ ފޮތްތައް ޝާއިޢު ކުރަން އެންގެވިއެވެ. އަލްމާވަރްދީގެ ވަޞިއްޔަތާ އެއްގޮތަށް، ރަޙްމަތްތެރިޔާ ޢަމަލު ކުރިއެވެ. މާވަރުދީގެ ނޭވާފުޅު ހޮޅިޔަށް އެޅުނު ވަގުތު ރަހްމަތްތެރިޔާ އޭނާގެ އަތް މާވަރްދީގެ އަތްޕުޅަށް ދިނެވެ. ނަމަވެސް އަލްމާވަރްދީ އޭނާގެ އަތަކު ނުހިއްޕެވިއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އަލްމާވަރްދީގެ ހުރިހާ ފޮތްތަކެއް ޝާއިޢު ކުރެވުނެވެ.
ކުރީންވެސް ދަންނަވައިފައިވާ ފަދައިން އަލްމާވަރްދީ ވަނީ ތަފާތު ވަރަށް ގިނަ އިލްމުތަކަށް ފޮތް ލިޔުއްވައިފައެވެ. ނަމަވެސް އޭނާ ސިޔާސީ ޢިލްމުގެ މައްޗަށް ލިޔުއްވި ފޮތްތަކަށް ލިބިވަޑައިގަތް ފަދަ ތަރްޙީބަކާއި މަޝްހޫރު ކަމެއް އެހެން އެއްވެސް ޢިލްމެއްގެ ފޮތްތަކަކަށް ލިބިވަޑައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އޭނާގެ އުވިނުދާ ފޮތެއްކަމުގައިވާ އަލްއަޙްކާމުއްސުލްޠާނިއްޔާ އަކީ އެއްހާސް އަހަރާ ކައިރިވަމުންދާ އިރުވެސް އެފަދަ ދެވަނައެއް ނެތްފަދަ ފޮތެކެވެ. މިއަދުވެސް އެފޮތަކީ އިސްލާމީ ދުސްތޫރުގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް ރިފަރެންސެވެ. އެފޮތަކީ ވިހި ބާބަށް ބައްސަވައިފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެފޮތުގައި ސިޔާސަތުގެ ހުރިހާ ދާއިރާތަކަކަށް ވަނީ އަލި އަޅުއްވައިލައްވައިފައެވެ. ޚިލާފަތެވެ. ވުޒާރަތެވެ. ދައުލަތުގެ މައްސަލައެވެ. ސިފައިންގެ ވެރިކަމާއި، ފުލުހުންނާއި، ނިޔާ ކަނޑައެޅުމެވެ. ނަމާދުގައި އިމާމުވުމުގެ މައްސަލައާއި، ގޮޔާއި ވާރުގެ މައްސަލަތަކެވެ. ދައުލަތުގެ ސަރަޙައްދު ބައިކުރާނެ ގޮތާއި، ބިމާ ބެހޭ މައްސަލަތަކެވެ. ވަކިވަކީން މިތާނގައި ބަޔާން ނުކުރި ކަމުގައި ވިޔަސް އަލްމާވަރްދީ ތަފްޞީލުކޮށް އަލިއަޅުއަވައި ނުލައްވާ އެއްވެސް ދާއިރާއެއް ދޫކޮށެއް ނުލައްވައެވެ. ކޮންމެ ދާއިރާ އަކާ ގުޅޭގޮތުންވެސް ރަން އުޞޫލުތަކެއް ބަޔާން ކުރެއްވިއެވެ.
އަލްއަޙްކާމުއްސުލްޠާނިއްޔާގެ އިތުރުން ސިޔާސަތުގެ މައުޟޫއުގައި އޭނާ ލިޔުއްވާފައިވާ ތަސްހީލުންނަޡަރި ފީޠަޙްޞީލިއްޡަފަރިއާއި، ނަޞީހަތުލްމުލޫކީއާ މި ދެފޮތަކީވެސް އަގު ހިމަނައިނުގަނެވޭ ފަދަ ދެމުތެވެ.
ލިޔުއްވުމުގައި ބޭނުންކުރެއްވި ބަހުރުވަ
އަލްމާވަރްދީގެ ލިޔުއްވުންތައް ކިޔާމީހަކަށް ހީވާނީ ތިމާއަށް މިއުޅެވެނީ އިސްލާމީ ތާރީޚުގެ އެއްވަނަ ޤަރުނުގައި ކަމަށެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވަނީ އޭނާގެ ޒަމާނުގެ ޙާލަތަށް މުޅިން ލޯފުޅު މަރުއްވައިލައްވައިފައެވެ. އޭނާ ދެކެވަޑައިގަންނަވަމުން ގެންދެވީ ރިސާލަތުގެ ދައުރާއި، އަލްޚިލާފަތުއްރާޝިދާގެ ރަން ހުވަފެންފުޅުތަކެވެ. އޭނާ އެދިވަޑައިގަތީ ޒަމާނުގެ ދައުރުވުމުގެ ފަހަތަށް ޖެހިވަޑައިގަތުމެވެ. އެދުވަސްވަރު ތުރުކީންނާއި، އީރާނު މީހުންނަށް އިސްލާމީ ސިޔާސަތުގެ ހިޔާބޮޑު ގަސް މުލުން ލުހެލައިފައި އެއްލައިނުލެވުނު ކަމުގައިވިޔަސް އެބައިމީހުންވަނީ އެގަސް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަލިކޮށްފައިކަން ޔަގީނެވެ. ނަމަވެސް އަލްމާވަރްދީ ހުންނެވީ ޒަމާނަށް އަންނަމުން ދިޔަ ބަދަލު ކުޑަކޮށްވެސް ޤަބޫލުކުރައްވަން ތައްޔާރަކަށް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ޢިލްމުވެރިޔަކު ވިދާޅުވާގޮތުގައި އަލްމާވަރްދީ އަކީ އަރަސްޠޫ (ARISTOTLE) ފަދަ ބޭފުޅެކޭ ދެންނެވިދާނެއެވެ. އަރަސްޠޫވެސް ވަނީ އޭނާގެ ޒަމާނުގެ ޙާލަތު ދިމާދެކޮޅަށް ސްޕާރޓާ އާއި އެތެންސްގެ ސަރުކާރު ނަމޫނާ ދައުލަތްތަކެއް ކަމަށް ހުށަހަޅުއްވައިފައެވެ. އެކަމަކު އޭގެ އަހަރުތަކެއްގެ ކުރީން އެ ދެ ސަރުކާރުވެސް ވަނީ މަޤްދޫނިޔާ މީހުންގެ އަތުން ބަލިވެ އުވި ގޮސްފައެވެ.
އަލްމާވަރްދީ އޭނާގެ ލިޔުއްވުންތަކުގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ބޭނުންފުޅު ކުރެއްވީ އިސްލާމީ އުސްލޫބެކެވެ. އޭނާ ހިދާޔަތުގެ މަންބަޢެއް ކަމުގައި ބެއްލެވީ ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘެވެ. އޭނާގެ ޚިޔާލުފުޅުތައް ޝަރަޙަ ކޮށްދެއްވުމަށާއި، ތާއީދު ހޯއްދަވަން ހެކިދެއްކެވޭތޯ އެންމެ ބޮޑަށް ބެއްލެވީ ކީރިތި ޤުރުއާނުންނެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ދަންނަވާނަމަ ވެރީން އަރާމާއި މަޖަލުގެ ދިރއުޅުމާ ދުރުހެލިވާންޖެހޭނެ ކަމުގެ ހެކި ދައްކަވައިފައިވަނީ އަރަހުށި މާތްﷲ ދާއުދު އަލައިހިއްސަލާމާ ބިމުގެ ޚިލާފަތު ހަވާލު ކުރެއްވިއިރު ދެއްވައިފައިވާ ހިދާޔަތް ބަޔާންކޮށް ދެއްވަފައިވާ އާޔަތުންނެވެ. ޒަކާތުގެ ފައިސާ ޚަރަދު ކުރެވޭނެ ގޮތްތައް ބަޔާންކުރެއްވުމުގައި ދަލީލަކަށް ގެންނެވީ ޒަކާތާ ބެހޭ އާޔަތެވެ. މައްސަލައަކާ ބެހޭގޮތުން ކީރިތި ޤުރުއާނުން ދަލީލެއް ފެނިވަޑައި ނުގެންފިނަމަ ދަލީލު ދައްކަވަނީ ކައު ސާހިބުގެ ހަދީޘުންނެވެ. މިސާލަކަށް ވެރިޔަކު އޭނާއަށްފަހު ވެރިކަމަށް އަންނާނެ މީހަކު ޢައްޔަން ކުރުމުގެ މައްސަލައިގައި ހެއްކަކަށް މުއުތާގެ ހަނގުރާމައިގެ ޙާދިޘާއެވެ. ކައުސާހިބާވަނީ އެހަނގުރާމައިގައި އެއްބޭކަލަކަށްފަހު އަނެއްބޭކަލަކު އަމީރު ކަމާ ޙަވާލުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ގޮތަށް ތިން އަމީރުން އިންތިޚާބު ކުރައްވައިފައެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ގެ އަރިހުގައި އަޞްޙާބު ބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި އަމަލުފުޅުތަކަކީ ވެސް ޙުއްޖަތެއް ކަމުގައި ބެލުން އެކަށޭނެ ކަންކަމެވެ. އުއްމުލް މުއުމިނީން އައްސައްޔިދާ ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާގެ ލަޝްކަރު ޖަމަލު ހަނގުރާމައިން ބަލިވެގެން މައިދާނަށް ފުރަގަސް ދިނުމުން އަމީރުލް މުއުމިނީން ޢަލީ ކައްރަމަﷲ ވަޖްހަހޫ އެލަޝްކަރުގެ ފަހަތުން ފަހައި ދިއުމާއި، އެބައިމީހުންގެ މުދާ ޣަނީމާ ކުރުން މަނާ ކުރެއްވިއެވެ. އެބައިމީހުންނަކީވެސް މުސްލިމުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެހެންކަމުން އަލްމާވަރްދީ މި ޙާދިޘާއިން ޙުކުމް ނަންގަވަނީ ހަނގުރާމަކުރާ ދެފަރާތުގައިވެސް ތިބީ މުސްލިމުން ކަމުގައިވާނަމަ ގަދަވާ ބަޔަކު ބަލިވާ މީހުން ފަހައިދިއުމާއި ބަލިވި މީހުންގެ މުދާ ޣަނީމާ ކުރުން ހުއްދަނުވާނެ ކަމެވެ.
ޞަޙާބީންގެ އިތުރަށް ޠާބިޢީންނާއި ޠަބަޢުތާބިޢީން އަމަލު ކުރައްވައިފައިވާ ގޮތްކޮޅު ތަކުންވެސް އަލްމާވަރްދީ ސިޔާސީ ޙުކުމްތައް އިސްޠިންބާޠު ކުރެއްވިއެވެ. ޚިލާފަތުގެ މަޤާމުގެ މުހިންމުކަން ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވަނީ ޢުމަރުބުނު އަބްދުލް ޢަޒީޒުގެ ޚުޠުބާއަކުންނެވެ. ހަމައެފަދައިން ނަންހުރި އިސްލާމީ ރަސްރަސްކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކުންވެސް ސިޔާސީ އުޞޫލުތައް އެކަށައެޅުއްވިއެވެ. ވަޒީރުކަމުގެ އަހައްމިއްޔަތު ސާބިތުކުރައްވައިފައިވަނީ ޚަލީފާ އަލްމައުމޫނުގެ ބަސްފުޅަކުންނެވެ.
ކަންމިހެން ހުރުމާއެކުވެސް އަލްމާވަރްދީގެ ކޮންމެ ދަލީލަކީވެސް ޚާއްޞަ އިސްލާމީ ދަލީލެކޭވެސް ބުނެވޭކަށެއް ނެތެވެ. އޭނާ ބައެއްފަހަރު ފަހަރު އޭނާގެ ދަޢުވާގެ ބިންގަލަކަށް އެޒަމާނުގެ ސިޔާސަތުވެސްވަނީ ހައްދަވައިފައެވެ. ޣައިރު މުސްލިމުންގެ ތާރީޚީ ޙަޤީޤަތްތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރައްވައިފައިވަނީ ޢަރަބީން ޤަދީމީ އާދަކާދައިންނާއި، ސާސާނީ ވެރިކަމުގެ ޙާދިޘާތަކުންނެވެ.
އަލްމާވަރްދީ އަކީ ޝާފިޢީ މަޒްހަބުގެ ބޭފުޅެކެވެ. ކިޔަވައި ދެއްވުމުގައިވެސް، ފަތުވާ
ދެއްވުމުގައިވެސް ސާބިތުވެ ވަޑައިގެން ހުންނެވީ އަލް އިމާމް ޝާފިޢީ އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުންގެ މަޒްހަބުގައެވެ. ނަމަވެސް އޭނާގެ ތަޞްނީފުތަކުން ޢާއްމު ޝާފިޢީންނަށްވުރެ ބޮޑަށް ޢަޤްލިއްޔަތުގެ މަލަތައް ފެންނާން ހުރެއެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން އުއްމަތުގެ އިމާމުގެ މަޤާމު ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘުގެ ދަލީލުތަކުން ސާބިތު ކުރެއްވުމަށްފަހު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އުންމަތުގެ އިމާމެއްގެ މަޤާމަކީ ބުއްދީގެ ގޮތުންވެސް ލާޒިމު މަޤާމެކެވެ. މިގޮތުން ވަރަށް ގިނަފަހަރަށް ނަޤްލީ ދަލީލުތަކާއެކު ޢަޤްލީ ދަލީލުތައްވެސް ވަނީ ދައްކަވާފައެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ މައްޗަށާއި، އޭނާ ލިޔުއްވުމުގެ ބަހުރުވައާއި ފާޑު ގެންގުޅުއްވިގޮތުގެ މައްޗަށް މަތީގައި ހިންގާފައިވާ އަވަސް ނަޒަރަށްފަހު ދެން އަޅުގަނޑު އެނބުރިލާނީ ތިފާތު ސިޔާސީ އިދާރާތަކާ މެދު އަލްމާވަރްދީ ހުށަހެޅުއްވައިފައިވާ ނަޒަރިއްޔާތަކާ ދިމާޔަށެވެ. ވެރިކަން ހިންގުމަށް އޭނާ އެކަށައަޅުއްވައިފައިވާ ނިޒާމުތަކަށް އަލިއަޅުއްވައިލުމަށެވެ. ސިޔާސީ ގޮތުން އޭނާގެ މަތިވެރިކަމާއި ފުންނާބު އުސްކަން ސާބިތުކޮށް ދިނުމަށްޓަކައެވެ.
ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތައް
ދައުލަތުގެ އެންމެ މަތީ ވެރިކަން
ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިކަމުގެ މަޤާމުގެ އަހައްމިއްޔަތާއި، އެކަމުގެ ބޭނުންތެރިކަމާއި، އިމާމަކު ހުރުން ވާޖިބުވުމުގެ މަޤްޞަދުގެ އިތުރަށް ވެރިޔަކު އިންތިޚާބު ކުރާނެ ގޮތާމެދުވެސް މާވަރްދި ވަނީ ބަހްޘް ކުރައްވައިފައެވެ. މިގޮތުން ފާޅުކުރައްވައިފައިވާ ޚިޔާލުފުޅުގައި އިމާމަކު އިންތިޚާބު ކުރުމުގައި ވޯޓުދޭ ނުވަތަ ޚިޔާލުފާޅުކުރާ މީހުން އެކަމަށް އަހްލުވެރިވާގޮތްވެސް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. އިމާމެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނާންޖެހޭ ސިފަތަކާއި އޭނާގެ މަޤާމުގެ ވާޖިބުތަކާ މެދުވެސް ވަނީ ތަފްޞީލުކޮށް އަލިއަޅުއްވައި ލައްވައިފައެވެ.
ޚިލާފަތުގެ ބޭނުންތެރިކަމުގެ މައްޗަށް ބަޙްޘްކުރައްވަމުން އަލްމާވަރްދީ ލިޔުއްވައިފައި ވެއެވެ. އަރަހުށި މާތްﷲ ވަނީ އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅުތަކާއި ޤާނޫނުތައް މީސްތަކުންނާ ހަމަޔަށް ރައްދުކުރައްވައިފައެވެ. އެޤާނޫންތަކާއި އަމުރުފުޅުތަކާ އެއްގޮތަށް ޙުކުމްކުރަމުން ގެންދިއުމަށްޓަކައެވެ. މީހުންގެ މެދުގައި އުފެދޭ އަރާރުމާއި ދެބަސްވުންތައް ފައިސަލާ ކުރެވުމަށްޓަކައެވެ. މިގޮތުން އަރަހުށި މާތްﷲ މިދުނިޔޭގެ އިންތިޒާމުތައް ޙަވާލުކުރައްވައިފައިވަނީ ދައުލަތްތަކާއެވެ. ދުނިޔޭގެ ނިޒާމު ރޫޅި ބޮއްސުންލައިގެން ދިޔަ ނުދެއްވުމަށްޓަކައެވެ.
އަލްމާވަރްދީގެ ޚިޔާލުފުޅުގައި އިމާމުކަމަކީ ޤާނޫނުތަކާއި، ޙުކުމްތަކުގެ މަތިވެރި އިމާރަތް އޭގެ މަތީގައި ބިނާވެވފައިވާ ބިންގަލެވެ. އެހެންކަމުން އަލްމާވަރްދީގެ ނަޒަރުގައި އިމާމުކަމުގެ އޮތީ ދެ މަޤްޞަދެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ މަޤްޞަދަކީ ދުނިޔޭގެ ޢަދުލު އިންސާފުގެ ބަސްވިކޭގޮތް ވުމެވެ. ޢަދުލު އިންސާފު ޤާއިމުވުމުވެ. ހެވާއިނުބައި، ރަނގަޅާއި، ނުރަނގަޅު، ޙައްޤާއި ބާޠިލު، އަމުރާއި ނަހީ ތަފާތުކުރެވުމެވެ.
އިމާމެއްގެ މަޤާމުގެ މުހިންމުކަން ތާރީޚުންނާއި ރިވާޔަތްތަކުގެ ޒަރީޢާއިން ސާބިތުކުރެއްވުމަށްފަހު އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ބުއްދީގެ ހަމަތަކުގެ މަތީން ބަލާއިރުވެސް ވެރިޔަކު ހުރުމަކީ ބޭނުންކަމެކެވެ. އެހެނީ ހެޔޮވިސްނޭ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ހުންނާނީ ތިމާގެ ކަންތައްތައް ކޮންމެވެސް ޤާޢިދަކާ ޙަވާލުކޮށްގެންނެވެ. އާދެ، ލީޑަރަކަށް ތަބާވެގެންނެވެ. ތިމާއާމެދު އިހާނެތިކޮށް ހިތެވުމުންނާއި، ނިކަމެތި ކޮށްލެއްވުމުން ތިމާ ސަލާމަތް ކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ. އަނެކުންނާއި ތިމާއާ ދެމެދު މައްސަލަތައް އުފެދޭ ވަގުތު ވަކިފަރާތަކަށް ބުރަނުވެ ނިޔާ ކަނޑައަޅައި ދިނުމަށްޓަކައެވެ.
ރަސޫލުﷲ ޞައްލުﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތުމަށްފަހު މުސްލިމުންގެ މެދުގައި އުފެދުނު އެންމެ ފުރަތަމަ ޚިޔާލު ތަފާތުވުމަކީ ޚިލާފަތުގެ މައްސަލައިގައި އުފެދުނު ޚިޔާލު ތަފާތު ވުމެވެ. އެކަމުގައި އުފުދުނު ސުވާލަކީ ކައުސާހިބާގެ ނާއިބަކު ވަކި ޚާއްޞަ ޚާންދާނަކުން ނުވަތަ ޤަބީލާއަކުން ޢައްޔަން ކުރުމަކީ ލާޒިމު ކަމެއްތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އުފެދުނު ސުވާލެވެ. މި ސުވާލަކީ މިއަދާ ހަމައަށްވެސް މިއުންމަތް ތަފާތު ފިރުޤާތަކަށް ބަހައިލައި ބައިބައި ކޮށްލައިފައިވާ ސުވާލެވެ. އެސުވާލު އުފެއްދި އެންމެ ފުރަތަމަ ގްރޫޕަކީ ޚިލާފަތުގެ މަޤާމު ވަކި ޚާންދާނަކާ ނުވަތަ ޤަބީލާއަކާ ހަމައަށް ހަނިކޮށްލުމާ ޚިލާފުވި ގްރޫޕެވެ. އެއީ މަދީނާގެ އަންޞާރުންނެވެ.
ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ސުވަރުގެ ވަޑައިގެންފިކަން އަންޞާރުންނަށް ފުރިހަމަޔަށް ކަށަވަރުވެ ވަޑައިގަތުމާ އެކު އެބޭކަލުން ސަޣީފާ ބަނޫ ސާޢިދާއަށް ޖަމާވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައި ވަސައްލަމަގެ ނާއިބަކު އައްޔަންކުރެއްވުމާ މެދު ޚިޔާލުފުޅު ބަދަލުކުރައްވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ. އެބޭކަލުން ދެކެވަޑައިގެންނެވި ގޮތުގައި ޚިލާފަތުގެ މަޤާމުގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ޝަރުޠަކީ އިސްލާމްދީނަށް ކޮށްފައިވާ ޚިދުމަތެވެ. ގާތްގަނޑަކަށް ޤަރްނެއްގެ ހަތަރުބައިކުޅަ އެއްބައިހައި ދުވަސްފަހުން އެޚިޔާލުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަބަޔަކުވެސް އުފެދުނެވެ. އެބަޔަކީ ޚަވާރިޖުންނެވެ. ޚަވާރިޖުން ދެކޭގޮތުގައި ހެޔޮލަފާ ޞާލިޙް ކޮންމެ މުސްލިމަކަށް ވެސް ޚަލީފާއަކަށް ވެވިދާނެއެވެ.
ކައުސާހިބާގެ ނާއިބުކަން ވަކި ޚާންދާނަކަށް ނިސްބަތް ކުރަން ތާއީދު ކުރެއްވި ބޭކަލުންވެސް އެއްރައުޔެއްގެ މައްޗަށް އެއްބަސްވެ ވަޑައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ. ޖުމްހޫރުންގެ އަރިހުގައި ހަމައެކަނި ޤުރައިޝީއަކަށް ވުމުން ޚަލީފާކަމަށް ޝަރުޠު ހަމަވެއެވެ. ޤުރައިޝު ވަންހައިގެ ކޮންމެ ދަރިކޮޅެއްގެ ބޭކަލަކަށް ވިޔަސް ފަރުވާލެއް ނެތެވެ. ނަމަވެސް އަނެއް ޖަމާޢަތެއް (އެންމެ ފަހުން ގޮސް އެޖަމާޢަތް މަޝްހޫރު ވެގެން ދިޔައީ ޢަލީގެފާނުގެ ޝީޢީންގެ ނަމުންނެވެ.) ގެ ބަޔަކު ދުށްގޮތުގައި ޚަލީފާ ކަމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެންވަނީ ހަމައެކަނި ހާޝިމް ވަންހަޔަށެވެ. އެވަންހައިގެ ތެރެއިންވެސް އާލުފާޠިމާ އަށެވެ.
ކައުސާހިބާގެ ނާއިބުކަން ވަކި ޚާންދާނަކަށް ނިސްބަތްކުރަން ތާއީދު ކުރެއްވި ޖަމާޢަތުގެ ތެރެއިން ކުރިން ދެންނެވި ޖަމާޢަތުގެ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އެވަގުތުގެ ސިޔާސަތު އޮތްގޮތުން ޤުރައިޝުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރުމަށް ބުރަވެވަޑައިގަތީ އެވެ. ސަޤީފާ ބަނީ ސާޢިދާގައި އަބޫބަކުރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިފަދައިން ޤުރައިޝީ އަމީރެއްގެ ކުރިމަތީގައި މެނުވީ ޢަރަބީން ބޯނުލަނބާނެތީއެވެ. ފަހުން ދެންނެވި ޖަމާއަތް ބޭނުންވީ އިތުރު ސާހިބާގެ ޚާންދާނުގައި ވިރާޘީގޮތުން ޚަލީފާކަން ބޭއްވުމެވެ.
ހަމައެކަނި ޤުރައިޝަކަށްވުމަށް ޚަލީފާއަކަށް ވުމުގެ ޝަރުޠު ހަމަވާކަމަށް ޤަބޫލުކުރި މީހުންވެސް ފަހުންވަނީ ދެ ގްރޫޕަކަށް ބެހިފައެވެ. އެއްބައެއްގެ ނަޒަރުގައި އަލްއައިއްމަތު މިން ޤުރައިޝިންގެ އިޝާރަތަކީ ހަމައެކަނި ވަގުތީ އިޝާރާތެކެވެ. ޤުރައިޝީންނާއި، އެނޫން އެހެން ޢަރަބީންގެ ފަރަޤު މީހުންގެ ހިތްތަކުން ފިލައިގެން ދިއުމުން އެޝަރުޠުވެސް ވަނީ އުވިގެން ގޮސްފައެވެ. ނަމަވެސް އަނެއް ބަޔަކު ޤަބޫލުކުރިގޮތުގައި އެޝަރުޠު އަބަދުވެސް ދެމިއޮންނާނެއެވެ. އަލްމާވަރްދީ އަކީ އެ ޝަރުޠު އަބަދުވެސް ދެމިއޮންނާނެ ކަމަށް ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅުކެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ޚިޔާލު ފާޅުކުރައްވާ ގޮތުގައި އިމާމަކު އިންޠިޚާބު ކުރެވޭން ޖެހެނީ ޤައުމުގެ އެންމެންގެ މަޝްވަރާގެ މަތީންނެވެ. ނަމަވެސް އޭނާ އިމާމަކު އިންތިޚާބު ކުރުމުގައި ޚިޔާލު ދިނުމުގެ ޙައްޤެއް ކޮންމެ ކޮންމެ މީހަކަށް ނުދެއްވައެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވަނީ އިންތިޚާބު ކުރުމުގައި ޚިޔާލު ދޭންޖެހޭ މީހުންގެ ކިބައިގައި ހުންނާންޖެހޭ ސިފަތަކާއި ޤާބިލިއްޔަތު ކަނޑައަޅުއްވައިފައެވެ. ވޯޓްދޭ މީހާގެ ޢުމުރުގެ އިތުރަށް އޭނާގެ ފޯރުންތެރިކަމާއި، އޭނާ ދިރިއުޅޭ ތަނާއި، ހެޔޮލަފާ ތަޤްވާވެރި ޞާލިޙު، ބުއްދިވެރި ހަރުދަނާ މީހަކަށް ވުމުގެ ޝަރުޠު ކަނޑައަޅުއްވައިފައެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި ވޯޓްދޭ މީހާގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ޝަރުޠަކީ އޭނާގެ ނިޔަތުގެ އިޚްލާޞްތެރި ކަމެވެ. ޚަޞީލަތާއި، އާދަކާދަ އާއި އުޅުން ރަނގަޅު މީހަކަށް ވާންޖެހޭނެ ކަމަށް ވެސް އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވިއެވެ. ޤައުމުގެ އިސްވެރިޔެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަންޖެހޭ ސިފަތައް ރަނގަޅަށް އެނގޭވަރުގެ ވިސްނުންތެރިޔަކަށް ވާން ޖެހޭނެ ކަމަށާއި، އެއް ކެންޑިޑޭޓުންނަށްވުރެ ގިނަ ކެންޑިޑޭޓުން ތިބިނަމަ އޭގެ ތެރެއިން ދައުލަތުގެ ކަންތައް ހިންގަން އެންމެ އަރާ އަރަފޯދޭ މީހަކު ފާހަގަ ކުރެވޭ ފަދަ ބުއްދިވެރިޔަކަށް ވާންޖެހޭނެ ކަމުގައި ވެސް ވިދާޅުވިއެވެ. ޝައްކެއް ނެތެވެ. އަލްމާވަރްދީ ބަޔާން ކުރައްވާފައި މިވާ ބައެއް ސިފަތަކަކީ ވަރަށް ވެސް "ޚިޔާލީ" ސިފަތަކެކެވެ. އެސިފަތައް ޢައްޔަން ކުރުމާއި، އެސިފަތައް އެކުލެވޭ ގޮތަށް ޤާނޫނެއް ހެދުމަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ފަސޭހަ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. ނަމަވެސް ވޯޓް ދޭ މީހުންގެ ކިބައިގައި ހުންނަންޖެހޭ ސިފަތަކާ މެދު ތާރީޚުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވާހަކަ ދެއްކެވި ކަމުގެ ޝަރަފު އަރުވަންޖެހެނީ އަލްމާވަރްދީ އަށެވެ.
އަލްޚުލަފާއުއްރާޝިދޫންގެ ދައުރުގައި އިމާމުން އިންތިޚާބު ކުރުމުގައި ވޯޓް ދިނުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިފައި އޮތީ ހަމައެކަނި ދާރުލް ޚިލާފަތުގެ އަހްލުވެރިންނަށެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވަނީ މުޅި އުންމަތުގެ ތެރެއިންވެސް ވަކި ސިފަތަކެއް ލިބިގެންވާ އެންމެންނަށް އެޙައްޤު ލިބިދެއްވައިފައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ޤަރްނުގު ތެރޭގައި ބޭއްވުނު އިންތިޚާބު ތަކުގެ ދާއިރާ ވެރިކަންކުރާ ރަށުގެ އަހުލުވެރީންނާ ހަމަޔަށް ހަނިކުރެވިފައި އޮތް ސަބަބުވެސް އޮޅުންފިލުއްވައި ދެއްވުން ބޭނުން ކަމުގައި އަލްމާވަރްދީ ދެކެވަޑައި ގަންނަވައެވެ. އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެދުވަސްވަރުވެސް މަދީނާގެ އަހްލުވެރީންނަށް ޚާއްޞަ އިޚްތިޔާރުތަކެއް ލިބިދެވިފައި އޮތީކީ ނޫނެވެ. އަދި ކީއްތޯއެވެ؟ ޖިއޮގްރަފީ ގޮތުން އިސްލާމީ ދުނިޔެ އޮތްގޮތާއި މަދީނާ އޮތް ތަނުގެ ގޮތުން ވަކި މީހަކު ދިންދިނުމަކާ ނުލައި އެއިޚްތިޔާރު ލިބިގެން ދިޔައީއެވެ. އިމާމަކު އަވަހާރަވުމުން ނުވަތަ ޝަހީދުކުރެވުމުން ދުރުރަށްރަށުގެ މީހުންނަށްވުރެ އަވަހަށް މަދީނާގެ މީހުންނަށް އެކަން އެނގެއެވެ. އެހެންކަމުން އިމާމަކު އިންތިޚާބު ކުރުމުގައި އެބައިމީހުން އިސް ނަގަނީއެވެ. އިމާމެއްގެ މުހިންމު މަޤާމު އެތައް ދުވަހެއް ވަންދެން ހުހަށް އޮތަ ނުދިނުމަށްޓަކައެވެ. މަދީނާގެ އަހްލުވެރިންގެ އިންތިޚާބަށް ފަހު އެހެނިހެން ރަށްރަށުގެ މީހުން އެއިންތިޚާބު ތަޞްދީޤު ކުރަނީއެވެ. މީގެ އިތުރަށް އިމާމަކު އަވަހާރަވުމުން އެމަޤާމަށް ކުފޫ ހަމަވާ ބޭކަލުން ޢާއްމު ގޮތެއްގައި އެދުވަސްވަރު ތިއްބަވަނީވެސް މަދީނާގައެވެ. އެހެންކަމުން ތިމާމެންގެ މަޢުލޫމާތާއި ތަޖްރިބާގެ އަލީގައި އެބޭކަލުންނާ މެދު ޚިޔާލު ފާޅުކުރުން އެންމެ ޙައްޤުކަން ބޮޑީވެސް އެރަށުގެ އަހްލުވެރީންނެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އިމާމަކު ދެގޮތަކަށް އިންތިޚާބު ކުރެވިދާނެއެވެ. އެއްގޮތަކީ އިސްވެ ދަންނަވައިފައިވާ ފަދަ ޚިޔާލު ފާޅުކުރާ މީހުން (ވޯޓް ދޭ މީހުން) އިމާމަކު އިންތިޚާބު ކުރުމެވެ. ދެވަނަ ގޮތަކީ ކުރިން ހުންނެވި އިމާމު އޭނާއަށް ފަހު އެމަޤާމު ފުރާނެ މީހަކު ކަނޑައެޅުއްވުމެވެ.
އަލްމާވަރްދީ ވަނީ އިމާމެއްގެ ކިބައި ހުރުން ލާޒިމު ސިފަތަކުގެ މައްޗަށް ވެސް އަލި އަޅުއްވައި ލައްވައިފައެވެ.
އެ ސިފަތަކަކީ:
- ފިރިހެނަކު ކަމުގައިވުން
- ބާލިޣު ވެފައިވާ މީހަކު ކަމުގައި ވުން
- ބުއްދި ހަމަޔަށް ހުރި މީހަކު ކަމުގައިވުން
- މިނިވަނަކު ކަމުގައިވުން
- ޚަޞީލަތާއި، އާދަކާދައާއި، ޠަބީޢަތު ރަނގަޅު މީހަކު ކަމުގައިވުން
- ޢަދުލުވެރިޔަކު ކަމުގައިވުން
- ދީލަތި މީހެއް ކަމުގައިވުން
- ހިތްވަރުގަދަ މީހެއް ކަމުގައިވުން
- ތަވާޟުޢު ވެރިޔަކު ކަމުގައިވުން
- ޢަޒުމު ވަރުގަދަ، ސާބިތުކަންމަތީ ދެމިހުރެވޭ ވެރިޔަކު ކަމުގައިވުން
- ޙިއްސުތަކާއި ގުނަވަންތައް ސަލާމަތުން ހުރި މީހަކު ކަމުގައިވުން
- ކިތަންމެ އޮޅުން ބޮޑު މައްސަލައެއްގެ ވެސް ނިޔާ ކަނޑައެޅޭ ވަރަށާއި، މަސްއަލަތަކުގައި އިޖްތިހާދު ކުރެވޭ ވަރަށް ޢިލްމު ލިބިފައިހުރި މީހަކު ކަމުގައިވުން
- ނަސަބުގެ ގޮތުން ޤުރައިޝީއަކަށް ވުން
- މަސްއަލަތައް ކުރިމަތިވާ ޙާލަތާއި، ތަނާ ގުޅޭގޮތުން އެހެން މީހުންނާ މަޝްވަރާ ކުރެވޭ އަދި ލިބޭ މަޝްވަރާތައް ތިމާގެ އަމިއްލަ ބުއްދިން ކިރައި ވަޒަންކޮށް ރަނގަޅުތޯ ހޯދޭފަދަ ވިސްނުންތެރިޔަކު ކަމުގައިވުން
އާދެ، އަލްމާވަރްދީ ވަނީ އިމާމެއްގެ ސިފަތަކުގެ ވަރަށް ދިގު ލިސްޓެއް ތައްޔާރުކުރައްވައިފައެވެ. ނަމަވެސް އެސިފަތަކުން ސިފަލިބިގެންވާ މީހަކު ނުލިބިއްޖެ ހިނދަކު އަމަލު ކުރަންވީ ގޮތެއް އަލްފާރާބީ ވިދާޅުވެދެއްވި ފަދައިން ވިދާޅުވެފައެއް ނުވެއެވެ.
އަލްމާވަރްދީ އަކީ އިންޠިޚާބީ އިމާމަކަށް ތާއީދު ކުރައްވާ ބޭފުޅެކެވެ. އެހެންކަމުން ވެރިޔާއާއި، ރައްޔިތުންނާ ދެމެދު އޮންނަ ގުޅުން އޭނާ ތަޢުބީރު ކުރައްވަނީ ޢަޤްދު ނުވަތަ މުޢާހަދާގެ ނަމުންނެވެ. ޢާއްމުންވަނީ އިމާމަށް، ކިޔަމަންވާން ޢަހްދުކޮށްފައެވެ. އެހެންކަމުން މުޢާހަދާ ލާޒިމުކުރާ ގޮތުގެ މަތީން އިމާމުގެ ބޮލުގައި ވެސް ވާޖިބުތަކެއް އެޅެއެވެ. މިގޮތުން އަލްމާވަރްދީ ވެސް މީގެ އެތައް ސަތޭކަ އަހަރެއްގެ ކުރީންވަނީ، ރޫސޯއާއި، ހޯބްސްގެ ޢުމްރާނީ މުޢާހަދާ އެބޭފުޅުންނަށް ވުރެ މާމަންޠިޤީ ގޮތެއްގައި ހުށަހަޅުއްވައިފައެވެ. (ނުނިމޭ)
