12 ޞަފަރު 1446 ، 16 އޯގަސްޓް 2024 ވީ ހުކުރު ދުވަހުގެ ހުކުރު ޚުތުބާއަކީ ، މިއަހަރުގެ އެންމެ އަސަރުގަދަ އެންމެ ޢިބްރަތްތެރި އަދި ދީނީ ، ތާރީޚީ މަޢުލޫމާތުން ފުރިގެންވީ އެންމެ މުހިންމު އެއް ޚުތުބާއެވެ. އެދުވަހުގެ ޚުތުބާ ޚާއްޞަކުރެވިފައި އޮތީ ، ފަލަސްތީނާއި މުސްލިމުންގެ މައްޗަށެވެ. ހުކުރު ދުވަހު ، މުޅިރާއްޖެޔަށް އިއްވޭ ހުކުރު ޚުތުބާގައި ހިމެނޭ ދީނީ ފިލާވަޅާއި ދީނީ ޝިޢާރަކީ ، ފަށްފަށްކޮށް ، މީސްތަކުންނަށް ހަނދާންކޮށްދޭން ، ލިޔެވެންޖެހޭ އަދި ކިޔެންޖެހޭ މުހިންމު ޢިލްމީ މަޢުލޫމާތެކެވެ. އެއީ ، ހަމައެކަނި ހުކުރުދުވަހު ، ހުކުރު ކުރައްވާ ޚަތީބުގެ ފަރާތުން އިއްވޭ އެއްޗަކަށް ވެގެން ، ފުއްދައިލެވޭނެ އެއްޗެއްނޫނެވެ. ޓީވީއާއި ރޭޑިއޯއިން ޚުތުބާ ފޮނުވެއެވެ. މިންބަރަށް އަރައި ހުންނަވާ ، އިމާމާ އިއްވަވާ ޚުތުބާގެ އަޑު އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި އަޑުއެހެނީ ކިތައްމީހުންނަށް ބާވައެވެ. ރޭޑިއޯއާއި ޓީވީން އިއްވޭ ޚުތުބާއަށް ކަނުލައި އަޑުއެހެނީ ކާކަށް ހެއްޔެވެ ؟ ހުކުރަށްގޮސް ތިބޭއިރު ، ޚުތުބާއަށް ކަނުލައި އެހުމަކީ ހުކުރު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރުތެކެވެ. ދުނިޔެ މިދަނީ ހުރިހާގޮތަކުންވެސް ދަތިވަމުންނެވެ. އެއްވެސް އިންސާނެއްގެ ދުނިޔެއާއި ދިރިއުޅުން ، އެންމެ ފުރިހަމައެއް ނުވާނެއެވެ. ދުނިޔެއަކީ އަދި ، ދިރިއުޅުމަކީވެސް އިމްތިޙާނެކެވެ. ކުރިއަރައި ތަރައްޤީވެފައިވާ ދުނިޔެ ކުޑަވަމުންދާއިރު ، މަސައްކަތާހުރެ ދުވަސްވެސް ދަނީ ކުރުވަމުންނެވެ. ހުކުރުގެ ކުރިން ވިޔަފާރީގައި އަދި ދިރިއުޅުމުގެ އެކިމަސައްކަތުގައި ، ބައެއްމީހުން އަވަދިނެތި އުޅެމުންގޮސް ، ލިބިފައި އޮންނަ އެ ވަރުބަލިކަމުގައި ފެންވަރާލައިގެން މިސްކިތަށް ދެއެވެ. ހުކުރު ގަޑި ކައިރިވާވަރަކަށް ، ފެންވަރަން ފެންލިބުން މަދުވެއެވެ. އޭގެ މާނަޔަކީ ، ގިނަމީހުންނަށް ހުކުރަށްދާން ފެންވެރެނީ ވަރަށްލަހުން ކަމެވެ.
އެއްބަޔަކު ، ފަރުވާބަހައްޓައިގެން ، ކަހަފު ސޫރަތް ކިޔަވައިލާނެވަގުތު ލިބޭވަރަށް ކުރީބައިގާ ހުކުރަށް ދެއެވެ. އަނެއްބަޔަކަށް މިސްކިތަށް ދެވެނީ ކިރިޔާ ވަލަޛިކްރުﷲ އަކުބަރަށެވެ. އެއްބަޔަކު ތިބެނީ މިސްކިތުން ބޭރުގައި މިސްކިތު ގޯތިތެރޭގައި ނުވަތަ މަގުމަތީގައި އަވީގައެވެ. ވާރޭވެހޭ ދުވަހެއްވިއްޔާ ، ވާރެޔަށް ބަލައިގެން މިސްކިތަށް ދެވޭއިރު ހުކުރު ޚުތުބާ އޮންނަނީ ނިމިފައެވެ. މިސްކިތްތަކުން ފެންނަ މަންޒަރުތަކަށް ބަލާއިރު ، އެއްބަޔަކު ތިބެނީ ނިދިޖެހިފައެވެ. އަނެއްބަޔަކު ތިބެނީ ، ދިރިއުޅުމުގެ ޙާލަތަށް ދެންކުރިމަތިވެދާނެ ދައްޗަކުން ހިތްނުތަނަވަސް ވެފައެވެ. ހިތަށްއަރާ ފައިބާ އެތައްކަމަކުން ، ހިތް ނުތަނަވަސް ވެފައެވެ. އެހެނަސް ، ޤަބޫލުކުރަންޖެހޭ ޙަޤީޤަތަކީ ، ފަރުޟު ފަސްނަމާދަށް އާދަކޮށް ނުދާމީހުންވެސް ހުކުރަށް ދާކަމެވެ. މިކަމާބެހޭގޮތުންވެސް ، 16 އޯގަސްޓް 2024 ވީ ހުކުރުދުވަހުގެ ހުކުރު ޚުތުބާގައި ، އަލިއަޅުއްވާލައްވާފައި ވެއެވެ.
" ޔަހޫދީން ، ޤުދްސް ހިފައި އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާގައި ހުޅުޖެހިއެވެ. އެކަން ހިނގީ މީލާދީ ސަނަތުން 1967 ވަނައަހަރު އެވެ. އެކަން އެމަގަށް ހިނގުމުން ، އިސްރާއީލުގެ އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު ، މޯޝޭ ދައްޔާނާ މުޚާތަބުކޮށް ، ނޫސްވެރިޔަކު ބުނިކަމަށް ވެއެވެ. މުސްލިމުން ދެކޭގޮތުގައި ، ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގެމަތިން ، މަސްޖިދުލްއަޤްޞާއަށް އެމީހުން ، ދެވަނަފަހަރަށް ވަންނާނެއެވެ. ޖަވާބުގައި ، މޯޝޭ ދައްޔާން ، ނޫސްވެރިޔާއަށް ބުންޏެވެ. ހާސްނުވާށެވެ ! މިޖީލުގެ މީހުންނެއް ނުވަންނާނެއެވެ. މުސްލިމުންނަށް އެކަންވާނީ ، ހުކުރު ނަމާދަށްދާ މުސްލިމުންގެ ޢަދަދަށް ، އެބައިމީހުން ފަތިސްނަމާދަށް ދާންފަށާ ދުވަހަކުންނެވެ. " ސުބްޙާނަﷲ.
ނިކަން ވިސްނައިލައްވާށެވެ ! އެއީ ޔަހޫދީއެއްގެ ވިސްނުން މުސްލިމުންނާމެދު އޮތް ގޮތެވެ. މުސްލިމް އުއްމަތް ބައިބައިވެ ، ދީނާމެދު މުސްލިމުން ޣާފިލްވެފައި އޮތްމިންވަރު އެ ބުނެދިނީ ކާފަރެކެވެ. އެއީ ، މީގެ 57 އަހަރުކުރިން ، ޔަހޫދީއެއްގެ ހިތުގައި މުސްލިމުންގެ ނިކަމެތިކަން އޮތްމިންވަރު ބުނެދިންގޮތެވެ. އިސްލާމްދީނާމެދު ، މުސްލިމުން ޣާފިލްވެފައިވާ މިންވަރެވެ. އޭގެފަހުން ކިތައް ޖީލު އުފެދިއްޖެތޯއެވެ ؟ މުސްލިމުންނަށް އައި އިޞްލާޙީ ބަދަލަކީ ކޮބައިތޯއެވެ ؟ ކިޔެވިކިޔެވިހެން ކާފަރުވާހެން ، ދުވަހެއްދުވަހަކަށް މިދަނީ ގޯސްވަމުން ނޫންތޯއެވެ ؟ ﷲ ތަޢާލާ ، އިސްލާމީ އުއްމަތަށް ހެޔޮގޮތް މިންވަރު ކުރައްވައި ، މުސްލިމުންގެ މެދުގައި ދީނަށް ލޯބިކުރުން އިތުރު ކުރައްވާށިއެވެ ! މުސްލިމުންގެ ހިތްތަކުގައި ތަޤްވާވެރިކަން އިތުރު ކުރައްވައި ، ދީނީހަމަތަކާއި ވާޖިބުތަކަށް އަހުލުވެރި ކުރައްވާށިއެވެ !
ހުކުރު ޚުތުބާއަކީ އިސްލާމްދީނަށް ގޮވައިލެވޭ ގޮވައިލުމެކެވެ. އިސްލާމްދީނުގެ ހަމަތަކާއި އުސޫލުތަކަށް ދެވޭ ދަޢުވަތެކެވެ. އިސްލާމީ ތާރީޚުގެ ، އެންމެ ފުރަތަމަ ޚުތުބާ އިއްވެވީ ، މިއުއްމަތުގެ މާތް ނަބިއްޔާ ، މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަނައެވެ. އެއީ ، މައްކާގައި ، އިސްލާމްދީނަށް ގޮވައިލައްވައި ، އެދީނަށް ވަނުމަށް މައްކާގެ އަހުލުވެރިންނަށް ދެއްވި ދަޢުވަތެކެވެ. ފާޅުގައި އިސްލާމްދީނަށް ގޮވައިލައްވައި ، މީސްތަކުންނަށް ދެއްވި އެންމެ ފުރަތަމަ ދަޢުވަތެވެ.
އެކަލޭގެފާނުގެ ޚުތުބާ ފެއްޓެވީ ، ﷲ އަށް ޙަމްދާއި ޝުކުރު ދަންނަވަމުން ، އައްރާޢިދު އެވެ ކިޔުނު މީހެއްގެ ވާހަކައިންނެވެ. އައްރާޢިދަކީ ، މައްކާގެ އަހުލުވެރިޔެކެވެ. ފެނާއި ހުއި ހޯދުމަށް ، އޭނާގެ އަހުލުވެރިން ފޮނުވި މީހެކެވެ. ޚުތުބާ ކުރިޔަށް ގެންދަވަމުން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.
" އައްރާޢިދު ، އޭނާގެ އަހުލުވެރިންނަކަށް ދޮގެއް ނުހަދައެވެ. ﷲ ގަންދެއްވާ ވިދާޅުވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ މީސްތަކުންނަށް އިތުރުފުޅު ހައްދަވާނެ ބޭފުޅެއްނަމަ ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް އިތުރުފުޅެއް ނުހައްދަވާނަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ، މީސްތަކުންނަށް އޮޅުވައިލައްވާނެ ބޭފުޅެއްނަމަ ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް އޮޅުވައެއް ނުލައްވާނަމެވެ.
ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤުވެގެންވަނީ ، ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވި ، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ ޙަޟުރަތަށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ، ޚާއްޞަކޮށް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ، އަދި ޢާންމުކޮށް އެންމެހައި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ފޮނުއްވި ރަސޫލަކީމެވެ. ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ނިދި އަންނަހާ ފަސޭހަގޮތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް މަރު އަންނާނެއެވެ. އަދި ، ނިދިން ހޭލެވޭހާ ފަސޭހަގޮތަކަށް ، ކަށްވަޅުގައި ތިއްބާ ފުރާނަ އަޅުއްވައި ، ދިރުއްވައި ، މަޙުޝަރުގެ މައިދާނަށް ތިޔަބައިމީހުން އެއްކުރެވޭނެއެވެ. ދުނިޔެ އުޅުމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ކުޅަ ކަންކަމުގެ ހިސާބު ބެލެވި ، ހެޔޮޢަމަލުގެ ސަވާބާއި ނުބައި ޢަމަލުގެ ޢަޒާބު ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެދުވަހު ލިބޭނެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ، ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ އުފަލާއި ނިޢުމަތެވެ. ނުވަތަ ، ނަރަކައިގެ ދާއިމީ ވޭނާއި ޢަޒާބެވެ. "
ރަސޫލު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ، އިސްލާމީ އުއްމަތަށް އެންމެ ފުރަތަ ދެއްވި މި ޚުތުބާގައި ، އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން އިޢުލާންކުރެއްވިއެވެ. އަދި ، އިސްލާމްދީނަށް ވަނުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވައިލައްވައި ދަޢުވަތު ދެއްވިއެވެ.
ހުކުރު ދުވަހަކީ ، ހަފުތާޔަކު އެއްފަހަރު ، މުސްލިމުންނަށް އަންނަ ޢީދެކެވެ. ހުކުރު ނަމާދަކީ ، ޚާއްޞަ ނަމާދެކެވެ. އެނަމާދުގެ ކުރިން ، ޚުތުބާ އިއްވެއެވެ. ފިޠުރުޢީދާއި އަޟްޙާޢީދާ ދެޢީދު ދުވަހު ކުރެވޭ ޢީދުނަމާދުގައި ، ޚުތުބާ އިއްވެނީ ، ނަމާދުގެ ފަހުންނެވެ.
މިޒަމާނުގެ ދިރިއުޅުމުގެ ޙާލަތަށްބަލާއިރު އަދި ދީނީކަންކަމަށް މީސްތަކުންދޭ ސަމާލުކަމަށް ވިސްނާއިރު ، ހުކުރު ޚުތުބާއަކީ ، ހަފުތާއަކު އެއްފަހަރު ދެވޭ ، ވަރަށް މުހިންމު ޚިތާބެކެވެ. ﷲ އަށް ތަޤްވާވެރިވެ ، އިސްލާމްދީންމަތީ ދެމިތިބުމަށް ނަޞޭޙަތްތެރިވެ ، ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން މިންވަރު ކުރައްވައި ، އިންސާނުންނަށް ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތްތަކާއި ރަޙުމަތުގެ މަތިން ހަނދާން ކޮށްދެވެއެވެ. އިންޒާރުގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ވަޢުދުގެ ބަސްފުޅުތައް އިއްވެއެވެ. ޢާލަމްތަކަށް ރަޙުމަތެއްކަމުގައި މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށް ފޮނުއްވި ، މި އުއްމަތުގެ މާތްނަބިއްޔާގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތް ކިޔަވައި ، ސަލާމްލެއްވުން އެދި ، ﷲ ގެ ޙަޟުރަތަށް ދުޢާކުރުން ގިނަކުރުމަށް ހަނދާން ކޮށްދެވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ މާއްދިއްޔަތަށް ނުހެއްލި ، އާޚިރަތުގެ މަތިން ހަނދުމަކޮށް ، ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން ހޯދުމަށް މަސައްކަތް ކުރުމަށް ނަޞޭޙަތް ދެވެއެވެ. އިސްލާމީ ތާރީޚުގެ ޙާދިސާތައް ހަނދުމަކޮށްދީ ، ފިލާވަޅު ލިބިގަތުމަށް ފުރުޞަތު ހޯދައި ދެވެއެވެ.
16 އޯގަސްޓް 2024 ވީ ހުކުރުދުވަހު ، ރާއްޖޭގެ ހުކުރުކުރާ ހުރިހާ މިސްކިތްތަކެއްގައި ، ހުރިހާރަށެއްގައި އިއްވުނު ހުކުރު ޚުތުބާގައި ، މުސްލިމެއްކަމަށްވީތީ އެނގުން މުހިންމު އެތައް މަޢުލޫމާތެއް ހިމެނިފައި ވެއެވެ. އެ މަޢުލޫމާތުން ފިލާވަޅު ލިބިގަނެ ، އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ އެއްބައެއްވަންތަ ކަމާއި ފަރުދީގޮތުން ވިސްނަންޖެހޭ ، ތާރީޚީ އެތައް ހެކިތަކެއް ހާމަކުރެވިފައި ވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ކަންކަން ، މިލިޔުމުގައި ފަށްފަށްކޮށް ތަކުރާރު ކޮށްލާނަމެވެ. ހަނދާން އާކޮށް ، ފިލާވަޅު ލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ.
އެ ޚުތުބާ ޚާއްޞަކުރެވިފައި އޮތީ ، މުސްލިމުންނާއި ފަލަސްތީނުގެ މައްޗަށެވެ. ފަލަސްތީނުގެ މައްސަލަޔަކީ ، މުސްލިމުންގެ ޢަޤީދާއާއި ، އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ވިންދާ ގުޅިފައިވާ ، ވަރަށް ޚައްޞާސް މައްސަލައެކެވެ. ފަލަސްތީނުގެ ބިމާއި ރައްޔިތުންނާ ގުޅިފައިވާ ޙަޤީޤަތްތައް އޮޅުވައިލުމަށް ، ހުޅަނގާއި ހުޅަނގުގެ ޤައުމުތަކާ ގުޅިފައިވާ ޔަހޫދީން ، މަސައްކަތް ކުރަމުން އެބަގެންދެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ، އެއީ ބަޔަކު ކިތަންމެ މަސައްކަތެއް ކުރިޔަސް ، އޮޅުވައިލެވޭނެ ޙަޤީޤަތްތަކެއް ނޫނެވެ. އެ ޙަޤީޤަތްތައް ގުޅިފައިވަނީ އިސްލާމީ ތާރީޚާއެވެ. އެ ތާރީޚުތައް މިހާރުވެސް ލިޔެވިފައި އެބަހުށްޓެވެ. ދުނިޔޭގެ ޤާނޫނަށް ގޮންޖަހައި ، ހުޅަނގުގެ ވާތްގާއި މަދަދާއެކީ ، ނިރުބަވެރި ޔަހޫދީން ޣައްޒާގައި ހިންގަމުންގެންދާ ލާއިންސާނީ އަނިޔާގައި ، މިހާތަނަށް ސާޅީސް ހާހަށްވުރެ ގިނަ މީހުން ޝަހީދުކޮށްފިއެވެ. ލައްކައެއްހާ މީހުން ޒަޚަމްކޮށްފިއެވެ. ޢުމްރާނީ ބިނާތައް ބިމާހަމަކޮށް ، މުޅި ޣައްޒާ ސުންނާފަތި ކޮށްފިއެވެ. ފަލަސްތީނުގެ އެތައް މިލިއަން މީހުން ގެދޮރުނެތި މަގުމަތި ކޮށްފިއެވެ. މުޅި ފަލަސްތީނުގެ އަސާސީ ޚިދުމަތަށް ހުރަސްއަޅައި ، ޞިއްޙީ ޚިދުމަތް ހުށްޓުވައި ބޯފެނާއި ކާބޯތަކެތީގެ ތަދުމަޑުކަމެއް ގެނެސްފިއެވެ. ފުރާނަ އަތްމައްޗަށްލައިގެން ، ދެއަތް އުފުލައި ކުޑަކަކޫމައްޗަށް ތިރިވެ ، ދުނިޔެއަށް ސަލާންޖަހަން މަޖުބޫރު ކޮށްފިއެވެ. މިއީ ޒަޔަނިސްޓް ޔަހޫދީން ، ފަލަސްތީނުގެ ނަސްލު ނައްތައިލުމަށްޓަކައި ހިންގަމުންގެންދާ ޢުދުވާނެކެވެ. ދުނިޔޭގެ ފަހުގެ ތާރީޚުގައި ، މިފަދަ އިންސާނިއްޔަތުކަމެއްނެތް ، ނިރުބަވެރި ޢަމަލުތަކެއް ލިޔެވިފައެއް ނެތެވެ. އިންސާނީ ޙައްޤުތަކަށް ވަކާލާތުކޮށް އަޑުގަދަކުރާ މީހުން އެތިބީ ، ފަލަސްތީނުގެ މައްސަލަޔަށް ބީރުކަންފަތެއްދީ ، އެތުތަދުން ފުޅަށް އަޅައިގެން ، މަޑުތަންމަތީ ނިދާފައެވެ.
އިންސާނާ ޚަލްޤުކުރެއްވި ﷲ އަށް އަޅުކަން އަދާކުރުމަށްޓަކައި ، މިބިންމަތީ އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރެވުނު ބިނާއަކީ ، މައްކާގައިވާ އަލްމަސްޖިދުލްޙަރާމެވެ. އެއަށްފަހު ، ދެވަނަޔަށް ބިނާކުރެވުނީ ، ފަލަސްތީނުގެ ބައިތުލްމަޤްދިސްގައިވާ ، އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާއެވެ. އިމާމް މުސްލިމް ރިވާކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި ، މަސްޖިދުލްޙަރާމާއި މަސްޖިދުލްއަޤްޞާއާ ދެމިސްކިތް ބިނާކުރެވުމާ ދެމެދު ، ސާޅީސް އަހަރު ވެފައި ވެއެވެ. ﷲ ގެ ރިސާލަތާއި ، މައްކާއާއި ފަލަސްތީނާ ދެމެދު އޮތްގުޅުން ، އިމާމް މުސްލިމްގެ ރިވާއިން ވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގެއެވެ.
އިސްލާމީ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ، ސަލާމްލެއްވި އިބްރާހީމްގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮއްކޯފުޅު ، ސަލާމްލެއްވި ލޫތުގެފާނު ، ﷲ ގެ ރިސާލަތަށް ގޮވައިލައްވައި ، ތައުޙީދުގެ ދިދަ އުފުއްލެވީ ފަލަސްތީނުގެ ބިމުގައެވެ. ސަލާމްލެއްވި އިބްރާހީމްގެފާނުގެ ދެދަރިކަލުން ، ސަލާމްލެއްވި އިސްމާޢީލްގެފާނާއި އިސްޙާޤުގެފާނު ، ރައްކާވެވަޑައިގަތީ ފަލަސްތީނުގެ ބިމުގައެވެ. ސަލާމްލެއްވި ޔަޢުޤޫބުގެފާނާއި ޔޫސުފުގެފާނު ދިރިއުޅުއްވީވެސް ހަމަ އެބިމުގައެވެ. ހަމައެއާއެކު ، ސަލާމްލެއްވި ދާއޫދުގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ، ސުލައިމާނުގެފާނުގެ ނަބީކަމުގެ މަންހަޖުގެމަތީ ، ތައުޙީދުގެ ރަސްކަމެއް ބިނާކުރައްވައި ހިންގެވީވެސް ، ފަލަސްތީނުގެ މަތިވެރި ބިމުގައެވެ. ސަލާމްލެއްވި ޔަޙުޔާގެފާނުގެ ދުޢާފުޅު އިޖާބަކުރައްވައި ، މާތް ﷲ ، އެކަލޭގެފާނަށް ޔަޙުޔާގެފާނު ދެއްވީވެސް ފަލަސްތީނުގެ ބިމުގައެވެ. ހޫނު މޫސުމުގައި ފިނިމޫސުމުގެ މޭވާއާއި ފިނި މޫސުމުގައި ހޫނު މޫސުމުގެ މޭވާ ، ﷲ ގެ ކަށަކުޅަދުންވަންތަކަމުން ، މަރްޔަމްގެފާނަށް ދެއްވާފައިވަނީވެސް އެބިމުގައެވެ. ސަލާމްލެއްވި ޢީސާގެފާނު ރައްކައުވެ ، ތުއްޕުޅުކަމުގެ ދާންކޮޅުމަތީ ، މީސްތަކުންނާ މުޚާތަބު ކުރައްވައި ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވުމުގެ ޢަޖައިބަކީވެސް ، ފަލަސްތީނުގެ ބިމުން ފާޅުވެގެންދިޔަ މުޢުޖިޒާތެކެވެ. މި އުއްމަތުގެ މާތްނަބިއްޔާ ، މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ، މުޢުޖިޒާތްތަކުން ފުރިގެންވާ އިސްރާގެ ދަތުރުފުޅު ކުރެއްވީ މައްކާގެ މަސްޖިދުލްޙަރާމުން ، ފަލަސްތީނުގެ މަސްޖިދުލްއަޤްޞާއަށެވެ. ހުރިހާ ނަބީބޭކަލުންގެ އިމާމަކަށް ވެވަޑައިގެން ، ރަސޫލު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ، ނަމާދުފުޅު ކުރެއްވީ ، މާތްވެންވާ މަސްޖިދުލްއަޤްޞާގައެވެ. އެއަށްފަހު ، ހަތްވަނަ އުޑަށް އަރައިވަޑައިގަތުމަށް ، މިޢުރާޖުގެ މާތްދަތުރުފުޅު ފެށްޓެވީ ، ފަލަސްތީނުގައިވާ މަސްޖިދުލްއަޤްޞާއިންނެވެ.
މިހުރިހާ ތާރީޚީ ، ޙަޤީޤަތްތަކަކާއެކު ، ފަލަސްތީނުގެ މައްސަލަޔަކީ ، އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ އެންމެ މުހިންމު ޤަޟިއްޔާއަށް ނުވާންވީ އެއްވެސް ސަބަބެއް ނެތެވެ. އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާއަކީ ، މުސްލިމުންގެ ފުރަތަމަ ޤިބުލައެވެ. އެއީ ، މުސްލިމުންގެ އެންމެ ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ، ތިންމިސްކިތްކޮޅުގެ ތެރެއިން އެއްމިސްކިތްކޮޅެވެ. އަޅުކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދަތުރުގެ ބުރަ އުފުއްލައިގެން ދިއުން ޝަރުޢު ކުރައްވާފައިވާ ، ތިންމިސްކިތްކޮޅުގެ ތެރެއިން އެއްމިސްކިތްކޮޅެވެ.
ރޯމަނުންގެ އަނިޔާވެރިކަމާއި އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށުގައި ހަތްސަތޭކަ އަހަރުވަންދެން ، ފަލަސްތީނު އޮތެވެ. ﷲ ގެ މަދަދާއި ވާގިފުޅާއެކު ، މުސްލިމުންގެ ހިތްވަރާއި ޖިހާދުން ، ޤުދްސް މިނިވަންކުރެއްވީ ، އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ދެވަނަ ޚަލީފާ ޢުމަރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައެވެ. އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ޚަލީފާއަކަށް ހުންނަވައި ، މަދީނާގެ ބިމުން ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ނުކުމެވަޑައިގެން ، ބައިތުލްމަޤްދިސަށް ދަތުރުކުރައްވައި ، ޤުދްސްގެ ތަޅުދަނޑިއާ ، ޢުމަރުގެފާނު ޙަވާލުވެވަޑައި ގެންނެވިއެވެ.
މުސްލިމުން ، ބައިތުލްމަޤްދިސް ފަތަޙަކުރާނެކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރަކީ ، ރަސޫލު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ، އިސްލާމީ އުއްމަތަށް ދެއްވާފައިވާ ޚަބަރެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީސްކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގާ ވެއެވެ.
" ޤިޔާމަތް ވުމުގެކުރިން، ދުނިޔޭގައި ހަ ކަމެއް ހިނގާނެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތުމާއި ، ( މުސްލިމުން ) ، ބައިތުލްމަޤްދިސް ފަތަޙަ ކުރުން ، އޭގެތެރޭގައި ވެއެވެ. "
މީލާދީން އެއްހާސް ނުވަދިހަ ނުވަވަނަ އަހަރަކީ ، ޤުދްސްގެ ތާރީޚުގައި ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ މުހިންމު އަހަރެކެވެ. އެއަހަރުގެ ޖުލައިމަހުގެ ތޭރަވަނަދުވަހު ، ޞަލީބީން ޤުދްސަށް އަރައި އެބިން ހިފިއެވެ. ހަނގުރާމައިގާ ބަލިވެ ، އަމާންދީފައިވާ މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ، ހަތްދިހަހާސް ފިރިހެނުންނާއި އަންހެނުން އަދި ކުޑަކުދިން ޤަތުލުކޮށް ، ޝަހީދުކޮށްލިއެވެ. އެ ޤަތުލުޢާންމާގުޅިގެން ، ޤުދްސްގެ ސަރަޙައްދުގައި ލޭގެކޯރުތައް އުފެދުނެވެ. ޞަލީބީންގެ ސިފައިންގެ ވެރިޔާ ރީމޯންޑް ، އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާގެ ގޯތިތެރެޔަށްވަނީ ، ޖުލައިމަހުގެ ސާދަވަނަ ދުވަހުއެވެ. އޭނާ ، އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާގެ ގޯތިތެރެޔަށްވަނީ ، ޝާހީދުކޮށް ބިންމައްޗަށް އުކައިލެވިފައިވާ މުސްލިމުންގެ ހަށިތައްމަތިން ހިނގާފައެވެ. ޤުދްސްގެ މިސްކިތްތަކުގައި ބަންގިގޮވުން ، ޞަލީބީން މަނާކުރިއެވެ.
އޭގެ އަށްޑިހައަށްއަހަރު ފަހުން ، މުސްލިމުންގެ އަތްމައްޗަށް ޤުދްސް ގެނެވުނެވެ. އެފަހަރު ، ޤުދްސް ފަތަޙަ ކުރައްވައި ޞަލީބީންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯއްދެވީ ، އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ފަޚުރުވެރި ، ހިތްވަރުފުޅުގަދަ ބަތަލު ، ޞަލާޙުއްދީނުލް އައްޔޫބީ ރަޙިމަހުﷲ އެވެ. ހަނގުރާމައިގާ ބަލިވި ޞަލީބީންނާމެދު ، އެކަލޭގެފާނު ޢަމަލުފުޅުކުރެއްވީ ، ޤުދްސް ހިފުމަށްފަހު ، ޞަލީބީން މުސްލިމުންނާމެދު ޢަމަލުކުރި އަނިޔާވެރި ގޮތަކަށްނޫނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޢަމަލުކުރެއްވީ ، އިސްލާމްދީނުގެ ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތަކާ އެއްގޮތަށް ، އޯގާތެރި ވެރިޔަކު ޢަމަލުކުރައްވާނެ އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތަށެވެ.
މުޅި އިސްލާމީ ތާރީޚަށް ބެލިކަމުގައިވިޔަސް ، ޤުދްސަކީ ނިރުބަވެރި ޔަހޫދީންގެ ބިމެއްނޫންކަމުގެ ޙަޤީޤަތް ، ވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގެން އެބައޮތެވެ. ޤުދްސްގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވީ ، ޢަރަބިކަރައިގެ ކަންޢާނީ ޤަބީލާގެ ޔަބޫސީ ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނެވެ. އެއީ ، ސަލާމްލެއްވި ޢީސާގެފާނު ރައްކައުވުމުގެ ، ތިންހާސް ފަސްސަތޭކަ އަހަރު ކުރިންނެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލު ބާގައިގެ ބުންޔާމީން ދަރިކޮޅާއި ، ޔަހޫޛާ ދަރިކޮޅުގެ މީހުން ، ޤުދްސްއަށް އައިސް ބަނޑަހަޖެހީ ، މާކުރީއްސުރެ ޢަރަބީން ، އެބިމުގައި ދިރިއުޅެމުން ދަނިކޮންނެވެ.
ޒަޔަނިސްޓް ޔަހޫދީން ، މިއަދު އެގެންދަނީ ، މަސްޖިދުލްއަޤްޞާގެ ވަށައިގެންވާ ސަރަޙައްދު ކޮންނަމުންނެވެ. އެކަން ކުރުމަށް އެމީހުން ދައްކާ ޙުއްޖަތަކީ ، ސަލާމްލެއްވި ދާއޫދުގެފާނާއި ސުލައިމާނުގެފާނު ބިނާކުރެއްވި ހައިކަލު ހޯދުންކަމަށް އެމީހުން ބުނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ، އެއީ އެއްވެސް އަސާސެއް އޮތް ޙުއްޖަތެއްނޫނެވެ. ޒަޔަނިސްޓުންގެ މަޤްޞަދަކީ ، އިސްލާމުންގެ އެ މުޤައްދަސް މިސްކިތް ހަލާކުކޮށް ނައްތައިލުމެވެ. އެއީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ހުރިހާ ޤާނޫނުތަކަކާއި ޤަރާރުތަކަކާ ޚިލާފަށް ، ޒަޔަނިސްޓުން ހިންގަމުން ގެންދާ ޖަރީމާއެކެވެ.
ފަހުގެ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ، ނަވާރަ ސަތޭކަ ސާދައިން ނަވާރަ ސަތޭކަ އަށާރަޔަށް ، ދުނިޔޭގައި ހިނގި ، ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމަޔަކީ ، ފަލަސްތީނުގެ މައްސަލަތައް އުފެދި ކުރިފެޅުމަށް މެދުވެރިވި ކާރިސާއެކެވެ. ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގާ ހުޅަނގާ އެއްކޮޅުގައި އޮތީ ، އެމެރިކާއާއި ، އިނގިރޭސިވިލާތާ ، އިޓަލީވިލާތާއި ފަރަންސޭސިވިލާތާ އަދި ޖަޕާނާއި ރޫސީވިލާތެވެ. އަނެއްކޮޅުން ހަނގުރާމަކުރަމުން ގެންދިޔައީ ، ޖަރުމަންވިލާތާއި އޮސްޓްރިއާއި ހަންގޭރީ އަދި ބަލްގޭރިއާއާއި ޢުސްމާނީ ޚިލާފަތެވެ. ހުޅަނގާއި ޔަހޫދީންގެ މަކަރުވެރި ރޭވުމުގެ ދަށުން ، ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގައި ، ފަލަސްތީނުގެ ސަރަޙައްދުގައި އޮތް ޢުސްމާނީ ޚިލާފަތު ވައްޓައިލައި ، އިނގިރޭސީންގެ ބެލުމުގެ ދަށަށް ފަލަސްތީނު ގެންދިޔައެވެ. ފަލަސްތީނުގެ ބިމުގައި ޔަހޫދީންނަށް ވަޒަނެއް ހެދުމަށް އެހީތެރިވުމުގެ ވަޢުދެއް ، ޔަހޫދީންގެ މަކަރާއި ޙީލަތުން ، އިނގިރޭސީންގެ އަތުން ހޯދިއެވެ. އަދި ، މި ވަޢުދުގެދަށުން ، ދުނިޔޭގެ އެތަންމިތަނަށް ވިއްސިވިހާލިވެފައިތިބި ޔަހޫދީންތައް ފަލަސްތީނުގެ ބިމަށް އެތެރެކޮށް ވަޒަންވެރި ކުރުވަމުން ގެންދިޔައެވެ. އަދި ހުޅަނގުގެ ތާއީދާއެކު ، ހަތިޔާރު އެއްކޮށް ހަނގުރާމައިގެ ތަމްރީނު ހޯދައި ، ބައިނަލްއަޤްވާމީ އެއްވެސް ޤާނޫނަކަށް ، ޤަރާރަކަށް އަދި އިންސާނިއްތުކަމަށްވެސް ނުބަލައި ، ފަލަސްތީނުގެ ބިމަށް އަތްގަދަކޮށް ، ފަލަސްތީނުގެ ރައްޔިތުން މަރައި ޝަހީދުކޮށް ، އެމީހުންގެ ވަޒަނުން ބޭރުކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. އަދި ، ޔަހޫދީންގެ މަކަރާއި ޙީލަތުން ، ހުޅަނގުގެ ތާއީދާއެކު އިޒްރޭލުގެ ނަމުގައި ޔަހޫދީ ދައުލަތެއް ޤާއިމްކުރީއެވެ. އަމިއްލަ ފަސްގަނޑުގައި އަމިއްލަވެރިކަމެއް ހިނގާ ފަލަސްތީނުގެ ދައުލަތެއް އުފެއްދުމުގެ ޙައްޤުންވެސް ، ފަލަސްތީނުގެ ރައްޔިތުންވަނީ މަޙުރޫމް ކުރެވިފައެވެ. އެންމެފަހުން ، ޣައްޒާގައި މިހާރު ހިންގަމުން އެގެންދާ ޢުދުވާނަކީ ، ފަލަސްތީނުގެ ނަސްލު ނައްތައިލުމުގެ ބޮޑު ޖަރީމާއެވެ.
ދުނިޔޭގެ އެކި ޤައުމުތަކުގައި ދިރިއުޅޭ މުސްލިމުންގެ ޢަދަދު ، މިހާރުވަނީ ދެބިލިއަނަށް އަރާފައެވެ. ޔަހޫދީންގެ ޢަދަދަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ފަނަރަ މިލިއަނެވެ. ކޮންމެ ޔަހޫދީއަކަށް ހައެއްކަ މުސްލިމުން ، ދުނިޔޭގައި އެބަ ދިރިއުޅެއެވެ. މިފަދަ ބައިމަދު ބަޔަކަށް ބައިބޯ މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް އަތްގަދަކޮށް ، މުސްލިމުންގެ މުޤައްދަސް ބިނާތައް ފޭރި ، ނައްތައިލުމުގެ ފަހަތުގައިވަނީ ކޮން ސިއްރެއް ހެއްޔެވެ ؟ މިސުއާލުގެ ޖަވާބު ، މި އުއްމަތުގެ މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ވަނީ ދެއްވާފައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީސްކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގާ ވެއެވެ.
" ބަޔަކަށް ޖާފަތަކަށް އަންނާން ގޮވުމުން ، އެބައިމީހުން އައިސް ކާތަކެތީގެ މައްޗަށް އަރައިގަންނަފަދައިން ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ، އުއްމަތްތައް އަރައިގަންނަ ދުވަސް ، ގާތް ވެއްޖެއެވެ. "
އެހިނދު ، ބޭކަލަކު ދެންނެވިއެވެ. އެކަން ، އެދުވަހަކުންވާނީ ، ތިމަންމެންގެ ބައިމަދުވެގެންތޯއެވެ ؟ ރަސޫލު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ، އެބޭކަލަކަށް ޙަދީސް ކުރެއްވިއެވެ.
" އަދި ، ކިއެއް ހެއްޔެވެ ؟ އެ ދުވަހަކުން ، ތިޔަބައިމީހުން ވަރަށް ގިނަވާނެއެވެ. އެކަމަކު ، ތިޔަބައިމީހުން ވާހުށީ ، އޮއިކުނިތަކެއްފަދަ ، އެއްވެސް އަގެއްނެތް ބަޔަކަށެވެ. އަދި ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަދުއްވުންގެ ހިތްތަކުގައި ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އުފެދިފައިވާ ހައިބަވަންތަކަން ، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ، އެހިތްތަކުން ނެރެލައްވައިފާނެއެވެ. އަދި ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ، ވަހުނު ވައްދަވައިފާނެއެވެ. "
އެހިނދު ، ބޭކަލަކު ދެންނެވިއެވެ. އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލާއެވެ ! ވަހުނަކީ ކޮން އެއްޗެއްތޯއެވެ ؟ ރަސޫލު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ، އެބޭކަލަކަށް ޙަދީސް ކުރެއްވިއެވެ.
" އެއީ ، ދުނިޔެއަށް ދަހިވެތިވުމާއި ، މަރަށް ނުރުހުންތެރި ވުމެވެ. "
އިސްލާމީ އުއްމަތަށް ކުރިން ލިބިފައިއޮތް މަތިވެރި ޤަދަރާއި ޢިއްޒަތް ، މިހާރު މިވަނީ ނެތި އަޅިޔަށްވެފައެވެ. ކަރާމާތުން މަޙުރޫމް ވެފައެވެ. އެކަން އެހެން އެ ދިމާވީ ސަބަބުތަކެއް އޮވެގެންނެވެ. ދީނަށް ބޯ ނުލެނބުމެވެ. ދީނުގެ ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތަކުގެ ބޭރަށް އިސްލާމީ އުއްމަތް ނުކުތުމެވެ. ދުނިޔޭގެ މާއްދިއްޔަތަށް ހެއްލި ، އާޚިރަތް ހަނދާން ނެތުމެވެ. އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުގެ ވެރިން ، ފަސާދައިގެ މަގަށް ހެއްލި ، ދީނީ އުޞޫލުތައް އެއްކިބާކޮށް ، އަމިއްލަ ފައިދާއާއި އަމިއްލަ މަޞްލަޙަތު އިސްކުރުމެވެ. ދީނީ ވާޖިބުތައް ހަނދާން ނައްތައިލެވި ، ދީނަށްދެވޭ އަހަންމިއްޔަތުކަން ނުދެވުމުގެ ސަބަބުން ، އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުގައި ކާފަރުންގެ ބަސްގަދަވުމެވެ. އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުނުކުރާ ، ނުވަތަ ދީނަކަށް ތަބާނުވާ މީސްތަކުން ، އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުގައި އިތުރުވަމުން ދިއުމެވެ. ޤައުމީ ދީނެއް ކަނޑައެޅިފައި އޮތަސް ، އެދީން ރައްކައުތެރިކޮށް ޙިމާޔަތްކުރުމަށްޓަކައި ޤައުމުތަކުގެ ވެރިން ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތްތަކަށްވުރެ ބޮޑަށް ވެރިކަން ދިފާޢުކޮށް ، ދެމެހެއްޓުމަށް ކުރަންޖެހޭ ސިޔާސީ މަސައްކަތަށް ، ވެރިންނަށް އިސްކަން ދެވުމެވެ.
އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ނާރެސްކަމުގައިވާ ، މާތްވެގެންވާ ދެ ޙަރަމްފުޅު ހުރި ، ސުޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާއަށް ނިކަން ވިސްނައިލައްވާށެވެ ! ސުޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ ޤައުމީދީނަކީ ، އިސްލާމްދީނެވެ. ވައްހާބީ މަޛުހަބުގެ ސުންނީ މުސްލިމުންގެ އާބާދީއަކީ ، އައްޑިހަ ފަހެއް ނުވަތަ ނުވަދިހަ އިންސައްތައެވެ. އާބާދީގެ ފަސް އިންސައްތަ މީހުން ، ކަލަކުވޮޑިގެންވާކަން ޤަބޫލެއް ނުކުރެއެވެ. އެއީ ، އެމެރިކާގައިވެސް އެޢަދަދު އޮތް މިންވަރެވެ. އާބާދީގެ ނަވާރަ އިންސައްތަމީހުން ، އެއްވެސް ދީނެއް ޤަބޫލެއް ނުކުރެއެވެ. ދެމިލިއަން ޔަހޫދީން ދިރިއުޅެއެވެ. ހަތްލައްކަ ހިންދީންނާއި އެއްލައްކަ ބުޑިސްޓުންނާއި ބައިލައްކަ ސިކުން ، ސުޢޫދީގައި ދިރިއުޅެމުން އެބަ ގެންދެއެވެ. ޒަމާނީ ދުނިޔެއަކަށް ސުޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާ މިސްރާބު ޖަހާފައިވާއިރު ، ތަބާވަމުންދަނީ އެމެރިކާއާއި ހުޅަނގުގެ ނުފޫޒަށެވެ. އިޒްރޭލާއެކު އާދައިގެ ގުޅުމެއް އުފައްދަން ސަރުކާރުން ކުރަމުން އައި މަސައްކަތްތައް ، ރައްޔިތުންގެ ފިއްތުންތަކާހުރެ ، މިވަގުތަށްވަނީ ހުއްޓިފައެވެ. ފަލަސްތީނުގެ މައްސަލަޔަށްވުރެ ، ސުޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ އެތެރޭގެ ދާޚިލީ މައްސަލަތަކަށް ސަމާލުވުމަށް ، ސަރުކާރަށްވަނީ މަޖުބޫރު ވެފައެވެ. ނުވަމިލިއަން ކާފަރުން ، އެކިމަސައްކަތުގައި ސުޢޫދީގައި ދިރިއުޅެމުން އެބަ ގެންދެއެވެ. އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ނާރެސް ، މިފަދަ ޙާލަތެއްގައި އޮތްއިރު ، އިސްލާމީ އެހެން ޤައުމުތަކުގެ ޙާލަތު އޮންނާނެގޮތް ވަޒަންކޮށްލައްވާށެވެ. ( ނިމުނީ )
