ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އަލްބަޤަރާ ސޫރަތުގައި ރޯދައިގެ ޙުކުމްތައް އެކަށީގެންވާ ތަފްސީލާއެކު ވަނީ ބަޔާން ކުރައްވައިފައެވެ. ތިރީގައި މިވަނީ އެ އާޔަތްތަކުގެ ތަރުޖަމާއެވެ.
"އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ މީހުންގެ މައްޗަށް ފަރުޟުކުރެއްވި ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށްވެސް ރޯދަ ފަރުޟު ކުރައްވައިފިއެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ތަޤްވާވެރި ވުމަށްޓަކައެވެ. (ރޯދަ ހިފަންވީ) ޢަދަދު ކަނޑައެޅިގެންވާ ދުވަސްތަކެއްގައެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބަލިވެއުޅޭމީހާ ނުވަތަ ދަތުރެއްގެ މަތީގައިވާ މީހާ (ރަމަޟާންމަހުގެ ރޯދަ ދޫކޮށްލައިފިނަމަ) އެހެން ދުވަސްތަކަކުން އެ ޢަދަދު ހަމަކުރުން ހުށްޓެވެ. އަދި އުނދަގޫކަމާއެކު އެކަމަށް ކުޅަދާނަވާ މީހުންގެ މައްޗަށް އޮތީ، (ރޯދަ ދޫކޮށްލުމާއެކު) ފިދްޔަ ދިނުމެވެ. (ފިދްޔައިގެ މިންވަރަކީ) މިސްކީނަކަށް ކާންދޭ މިންވަރެވެ. ފަހެ، ތަޠައްވުޢުގެ ގޮތުން އިތުރު ހެޔޮކަމެއް ކޮށްފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެކަންތައް އެމީހަކަށް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ރޯދަހިފުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އެކަން ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާނެ ނަމައެވެ.
ރަމަޟާން މަހަކީ، އެމަހެއްގައި ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވި މަހެވެ. (އެ ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވީ) މީސްތަކުންނަށް ހުރި ތެދުމަގެއް ކަމުގައްޔާއި ހިދާޔަތާއި ޙައްޤާއި ބާޠިލު ވަކިކޮށްދެނިވި ހެކިތަކެއް ކަމުގައެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެ މައްސަރުގައި ޙާޟިރުވެ ހުރެއްޖެމީހާ، އެމަހުގެ ރޯދަ ހިފާހުށިކަމެވެ! އަދި ބަލިވެއުޅޭ މީހާ ނުވަތަ ދަތުރެއްގެ މަތީގައިވާ މީހާ، (އެ މައްސަރުގެ ރޯދަ ދޫކޮށްލައިފިނަމަ) އެހެން ދުވަސްތަކަކުން އެ ޢަދަދު ހަމަކުރުން ހުށްޓެވެ. ﷲ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލުއިފަސޭހަގޮތް އިރާދަކުރައްވަތެވެ. އަދި ދަތި އުނދަގޫ ގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް އިރާދައެއް ނުކުރައްވަތެވެ. (މިކަންތައްތައް މިގޮތަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވަނީ) ތިޔަބައިމީހުން އެ މައްސަރުގެ ދުވަސްތަކުގެ ޢަދަދު ފުރިހަމަ ކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ތިޔަބައި މީހުންނަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވިކަންމައްޗަށް ﷲ އަށް ތަކްބީރު ކިޔައި އުޅުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ތިޔަބައި މީހުން (އެކަލާނގެއަށް) ޝުކުރުވެރި ވުމަށްޓަކައެވެ.
އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެއާމެދު ތިމަރަސްކަލާނގެ އަޅުން ކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކޮށްފިނަމަ، (ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ (އެއުރެންނާ) ކުއްތަންވެ ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދުޢާ ކޮށްފިނަމަ ދުޢާ ކުރި މީހެއްގެ ދުޢާ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިޖާބަ ކުރައްވަމެވެ. ފަހެ، އެއުރެން (އެބަހީ: ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އިޖާބަދޭހުށިކަމެވެ! އަދި އެއުރެން ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވާހުށިކަމެވެ! (އެއީ) އެއުރެންނަށް ރެދުމަގު ލިބުމަށްޓަކައެވެ.
ރޯދަޔަށް ތިބޭރޭ ތިޔަބައިމީހުންގެ އަނބިންގެ ގާތަށް ގޮސް ރޭކުރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހުއްދަ ކުރައްވައިފިއެވެ. އެކަނބަލުންނީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފޭރާމެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނީ އެކަނބަލުންނަށް ފޭރާމެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކަށް ޚިޔާނަތްތެރިވަމުން ދިޔަކަން، ﷲ، ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ދެންފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތަވްބާ ލައްވައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަފޫ ކުރައްވައިފިއެވެ. ފަހެ، މިހާރު ތިޔަބައިމީހުން އެކަނބަލުންގައި ބީހި އުޅޭށެވެ! (އެބަހީ: ޖިމާޢުވުން ހުއްދަ ކުރައްވައިފިއެވެ.) އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ގޮތް އެދޭށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކައިބޮއި އުޅޭށެވެ! ފަޖްރުގެ ސަބަބުން ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއިން ފަތިހުގެ އަލިކަން ފާޅުވެ އެނގިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ. ދެން އެއަށްފަހު، ރޭވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ތިޔަބައިމީހުން ރޯދަ ފުރިހަމަ ކުރާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން މިސްކިތްތަކުގައި އިޢުތިކާފަށް ތިބޭއިރު އެކަނބަލުންގައި ތިޔަބައިމީހުން ބީހިނޫޅޭށެވެ! (އެބަހީ: ޖިމާޢު ނުވާށެވެ!) އެއީ ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ އިންތަކެވެ. ފަހެ، އެއިންތަކާ ތިޔަބައިމީހުން ކައިރި ނުވާށެވެ! (އެބަހީ: އެއިންތައް ފަހަނަޅައި ނުދާށެވެ!) އެފަދައިން ﷲ، އެކަލާނގެ އާޔަތްތައް މީސްތަކުންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވަނީ އެއުރެން ތަޤްވާވެރި ވުމަށްޓަކައެވެ." (އަލްބަޤަރާ: 183-187)
މިއީ ރޯދައިގެ މައިގަނޑު ޙުކުމެވެ. މި ޙުކުމުގެ ތަފްސީލު ހުރީ ޙަދީޘާއި ފިޤްހުގައެވެ.
ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގެ ރޯދައާބެހޭ ބާބުތަކުގައި ވަރަށް ގިނަ ޙަދީޘް ޖަމާކުރެވިފައި ވެއެވެ. މި ޙަދީޘްތަކުން ރޯދައިގެ އެކި ބައިތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އަލިއަޅުވާފައި ވެއެވެ.
އެއް ރިވާޔަތެއްގައިވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާން މަސް އައުމުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޚުޠުބާއެއް ދެއްވިއެވެ. އެޚުޠުބާގައި އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ރަމަޟާންމަހު ރޯދަ ހިފުމުގެ ފައިދާތައް ބަޔާންކޮށް ދެއްވާފައެވެ.
قال على رضى الله عنه فقلت يا رسول الله، ما افضل الاعمال فى هذاالشّهر فقال يااباالحسن، افضل الاعمال فى هذاالشهرالورع من محارم الله
"ޢަލީ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އޭގެފަހުން އަހުރެން ތެދުވެއްޖައީމެވެ. އަދި ދެންނެވީމެވެ. އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލާއެވެ. މި މައްސަރުގައި (ކުރަން) އެންމެ ހެޔޮ ޢަމަލަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. އޭ އަބުލްޙަސަނެވެ. މި މައްސަރުގެ ތެރޭގައި ކުރަން އެންމެ ރަނގަޅު ޢަމަލަކީ ޙަރާމް ކުރެއްވި (ހުރިހައި) އެއްޗަކުން ދުރުވެގެން ހުރުމެވެ."
ރޯދައިގެ ޙަޤީޤީ ރޫހަކީ ކޮބައިކަން މި ރިވާޔަތުން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ. ރޯދައިގެ ރޫޙަކީ ﷲ އެ އެއްޗަކާ ނުވަތަ އެކަމަކާ ދުރުގައި ތިބެން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަންގަވާފައިވާ އެއްޗަކުން ނުވަތަ ކަމަކުން ދުރުހެލިވެގެން ތިބުމެވެ. ރަމާޟާންމަހުގެ ދުވާލުގެ ވަގުތު ކެއިންބުއިމުން ދުރުހެލިވާން އަންގަވާފައިވާ އެންގެވުމަކީ މި ދެންނެވި ޙުކުމުގެ ޢަމަލީ ފިލާވަޅެކެވެ. ކެއިން ބުއިމަކީ އިންސާނަކަށް އެޔާ ދުރުހެލިވާން އުނދަގޫ އެއްޗެކެވެ. އެފަދަ މުހިއްމު އެއްޗަކުން މަޙްރޫމް ކުރުވުމަކީ ﷲ ގެ އެންގެވުމަކަށް ދުރުހެލިވާންޖެހޭ ކޮންމެ އެއްޗަކުން ދުރުހެލިވުމަކީ އިންސާނުންނަށް ލާޒިމުކަމެއްކަން އަންގައިދޭ ފިލާވަޅެކެވެ. އެފަދަ އެއްޗަކީ ނުވަތަ ކަމަކީ އިންސާނާގެ ދިރިހުރުމަށްޓަކައި ކިތަންމެ ބޭނުންތެރި އެއްޗަކަށް ވީނަމަވެސް ދުރުހެލިވުމަކީ މަޖުބޫރު ކަމެކެވެ. އަދި އެއީ ދިރިއުޅުމުގައި ކިތަންމެ ބޭނުންތެރި އެއްޗަކަށް ވެފައި އޮތް ނަމަވެސް ދުރުހެލިނުވެ ކުރާނެ އެއްވެސް ކަމެއް އޮވެގެން ނުވާނެއެވެ.
އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި އޮންނަނީ މިފަދައިންނެވެ.
قال رسول الله صلّى الله عليه وسلّم: ما من عبد صائم يشتم فيقول سلام عليكم لااشتمك كما تشتمنى إلاّ قال الرب تبارك وتعالى: استجارعبدى باالصوم من شر عبدى فقد اجرته من النّار
"ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. ރޯދަވެރިއަކާ ދިމާއަށް (މީހަކު) ހުތުރު އެއްޗެއް ކިޔައިފިނަމަ، އަދި އެމީހަކު ކަލޭގެ މައްޗަށް ސަލާމް ހުއްޓޭ، އަހަރެން ކަލެޔާ ދިމާއަކަށް ހުތުރު އެއްޗެއް ނުކިޔާނަމޭ، އަހަރެން މިހިރީ ރޯދައަށޭ ބުނެފިނަމަ، ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީ ކުރައްވާނެތެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅާ މީހެއްގެ ނުބައިކަމުން ސަލާމަތްވާން ރޯދައިގެ ބޭނުންކޮށްފިއެވެ. (އެހެންވީމާ) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއަޅާ އަލިފާނުން ސަލަމާތް ކުރައްވައިފީމެވެ."
ރޯދައިގެ މަޤްޞަދަކީ އިންސާނާގެ ކިބައިގައި ކިޔަމަންތެރިކަން އަށަގެންނެވުމެވެ. ޤައިދުކުރުމެއް ނޫނެވެ.
(މަވްލާނާ ވަޙީދުއްދީން ޚާންގެ ލިޔުއްވުމެއްގެ ތަރުޖަމާ)
