ހުރަވީ ދުވަހަކީ ބަލަބާރުންގެ އަތުން ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރެއްވި އައްސުލްތާނު ހަސަން އިއްޒުއްދީން (ދޮންބަންޑާރައިން) ނަށް ނިސްބަވާ ދުވަހެކެވެ. އެދުވަސް ރާއްޖޭގައި ފާހަގަކުރަން ފެށީ 1980 ވަނަ އަރު ރައީސް މައުމޫންގެ ވެރިކަމުގައެވެ.
މަލަބާރީން ރާއްޖެއަށް އަރައި ރާއްޖެ ހިފިއިރު ވެރިކަމުގެ ތަޚުތުގައި އިންނެވީ އައްސުލްތާން މުކައްރަމް މުހައްމަދު އިމާދުއްދީންނެވެ. އޭރު އެ ރަދުންގެ ވެރިކަމަށް އެންމެ ތިން އަހަރެވެ.
މަލަބާރީން ރާއްޖެއަށް އަރައި އެމީހުންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ރާއްޖެ ގެނައީ ހިޖުރައިން 1166 ވަނަ އަހަރު ސަފަރުމަހު 13 ވިލޭރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 1752 ވަނަ އަހަރެވެ.
ތާރީޚީ އިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި މަލަބާރުންނަށް ރާއްޖެ ހިފަން މާބޮޑު އުނދަގުލަކަށް ނުވިއެވެ. އެއީ އޭރު މާލޭގައި ތިއްބެވި ދެ އިލްމުވެރިން ކަމަށްވާ އޭރުގެ ފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނު ކަމަށްވާ މުހައްމަދު ޝަމްސުއްދީނާއި، ޚަތީބު އަހުމަދު މުހުޔިއްދީންގެ އެހީތެރިކަން އެމީހުންނަށް ލިބުމުންނެވެ. މަލަބާރީން ރާއްޖެ ހިފީވެސް އެމީހުންގެ އެދުމުގެ މަތީންނެވެ. ރާއްޖެ ނުވަތަ މާލެ ހިފުމަށް އެދި އެމީހުން ގެންދިޔައީ ކަންނަންނޫރުގެ އަލީރާޖައަށް މެދު ނުކެނޑި ސިޓީ ފޮނުވަމުންނެވެ. އެސިޓީތަކުގައި މާލެ ހިފޭނެގޮތް ވެސް އެމީހުން ބަޔާން ކޮށްދެއްވާފައިވާ ކަމަށްވެއެވެ.
މި ދެމީހުންގެ އެދުމަށް މަލަބާރީން މާލެ އަރައި އެތެރެކޯލު ހުޅުޖަހައި އެއްކޮށް އަންދާލިއެވެ. އެހިސާބުން އޭރުގެ ރަދުން ނިންމެވީ އެމީހުންނާ ސުލްހަވުމަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެމީހުން ކުރި ކަމަކީ ސުލްހަވުމުގެ ނަމުގައި ރަދުންނާއި ބައެއް ވަޒީރުން ބަންދުކޮށް ކަންނަންނުރަށް ފޮނުވާލީއެވެ. އެމީހުންގެ ފަރާތުން ވެރިކަން ކުރާނެ ބަޔަކު މާލޭގައި ބޭތިއްބެވުމަށްފަހުއެވެ. މިގެން ދިޔަ މީހުންގެ ތެރޭގައި މިއަދު ބަތަލް ދޮންބަންޑާރައިންގެ ބައްޕާފުޅާއި ބޭބޭފުޅު ވެސް ހިމެނެވެ. ދޮންބަންޑާރައިންގެ ބައްޕާފުޅަކީ އަލްވަޒީރު މުހައްމަދު ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނެވެ. ބޭބޭފުޅަކީ ހުސައިން މަނިކުފާނެވެ. ބައްޕާފުޅު އަވަހާރަވީ ކަންނަންނޫރުގައެވެ.
މިހިސާބަށް ދިޔައިރު އެވެރިންގެ އަތުން ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރުމުގެ ސައްލާތައް ފެށުނެވެ. އެކަމުގެ އިސްކޮށް ހުންނެވީ މުލީގޭ ދޮން ހަސަން މަނިކުފާނު ނުވަތަ ދޮންބަންޑާރައިންނެވެ.
މަލަބާރީންނަށް ރާއްޖޭގައި ވެރިކަން ކުރެވުނީ 4 މަހެއްހާ ދުވަހަށެވެ. އެމީހުންނާ ހަނގުރާމަކޮ ދޮންބަންޑާރައިންނާއި އެމަނިކުފާނުގެ އެކުވެރިން ކާމިޔާބު ހޯއްދެވިއެވެ. އެމީހުން އަތުން ރާއްޖެ މިނިވަން ކުރެއްވުމަށް ދޮންބަންޑާރައިން ބޭނުންކުރެއްވި އުކުޅާއި ހިކުމަތަކީ މިއަދުގެ ތަރައްގީވެފައިވާ މިލިޓްރީތަކަށްވެސް ނުހަނު ބޭނުންތެރި ހިކުމަތްތަކެއް ކަމަށް ޒަމާނީ މިލިޓްރީގައި މަސައްކަތް ކުރައްވާ ބޭފުޅުން ވެސް ހެކިވެއެވެ. ދޮންބާޑާރައިންގެ އެ ހުނަރާއި ހިކުމަތާއި އެ ސިޔާސަތަކީ އަދުގެ ދިވެހީން އިބުރަތް ހޯދަންޖެހޭ ކަންކަމެވެ. އަދި އެއަށް އަމަލުކުރަންވެސްޖެހޭ ކަމެކެވެ.
މި ކާމިޔާބީއަށްފަހު ރައްޔިތުން ރާއްޖޭގެ ރަސްކަން ދޮންބާޑާރައިންނަށް ހުށަހެޅުއްވި އެވެ. އެހެންނަމަވެސް ރަކަމެއް ގަބޫލެއް ނުކުރެއްވިއެވެ. އިހުގެ ރަދުންގެ ޚަބަރެއް ދަބަރެއް ނުވަނީސް އެފަދަ ކަމަކަށް ވިސްނަވަން ވެސް އެނިކުފާނު ބޭނުންފުޅު ނުވީއެވެ. ރަސްކަމުގެ އިތުރުން ފައިސާ ވެސް ރައްޔިތުން އެމަނިކުފާނަށް ހަދިޔާ ކުރެއްވިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެވެސް ބޭނުން ކުރެއްވުމުގެ ބަދަލުގައި ރައްޔިތުންނަށް ބެއްސެވި ކަމަށް ވެއެވެ. އެދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގެ ރަސްކަން ކުރެއްވީ ކުރީގެ ރަދުންގެ ނަންފުޅުގައި އާމިނާކަނބާފާނު ރަސްކަމަށް ވަގުތީ ގޮތުން އިސްކުރައްވައިގެންނެވެ. ދޮންބަންޑާރައިންނަކީ އަމިއްލަ އެދުމަށްވުރެ އިންސާފާއި ހަމަހަމަ ކަމަށް އިސްކަންދެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. އެހެން މީހުންގެ ހައްގުތަކަށް ރައްކައުތެރިވެވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެކެވެ.
ދޮންބަންޑާރައިންގެ މަތިވެރި ޖިހާދަށްފަހު ދެވަނަ ފަހަރަށް ވެސް މަލަބާރުން ނުވަތ ހޮޅިންގެ ދުއްތުރާތައް ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވިއެވެ. އެފަހަރުވެސް ދޮންބާޑާރައިން އެމީހުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރައްވައި ބަލިކުރެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު އަލްޣާޒީ ހަސަން ރަންނަބަނޑޭރި މަނިކުފާނުގެ ނަމުން އެމަނިކުފާނަން ދެވުމެވެ.
ދޮންބަންޑާރައިން ރަސްކަން ކުރެއްވީ 1759 އިން 1766 އަށެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ ރަސްކަން ވެގެންދިޔައީ ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންނަށް ފާގަތި އަމާން ދުވަސްވަރަކަށެވެ.
