ގިރާވަރުމީހުން މަސްކެއްކި ފިނޮޅު

ފުރަމާލެއަކީ ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވެރިކަންކުރާ ރަށެވެ. މާލެއަކީ އޮތްތަނެއްކަން އެނގުނުކަމަށް ތުންތުންމަތިން އިވެމުންގޮސްފައިވާ  ވާހަކަތަކުން ، ތާރީޚުގައި ލިޔެވިފައި އޮންނަނީ ، މީލާދީން 5 ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ކަމުގައެވެ. ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅެންފެށިތާ 2500 އަހަރުވެއްޖެކަމަށް ތާރީޚު ފޮތްތަކުން ދައްކައެވެ.

އިހުމީހުންގެ ވާހަކަތަކުން ، ހާމަވާ ގޮތުގައި ކުރިން މާލެއަކީ ފިނޮޅެކެވެ. ފިނޮޅަކީ ، ފަޅުފަޅުގައި ދޮންވެލިން އުފެދި ، ފެނުން މައްޗަށް ހިކިފައި ހުންނަ ތަންތަނެވެ. މޫދުން ހިކިފައި އޮންނަ ، ރުކާއިގަސްނެތް ދޮންވެލި ގަނޑަށްވެސް ފިނޮޅޭ ކިޔައެވެ. އެއީ ދޮންވެލި ފިނޮޅެވެ. މާލެއަށް ނިސްބަތްވާ އެފިނޮޅު ގިނައިން ބޭނުންކުރަމުން އައިސްފައިވަނީ ، ގިރާވަރު މީހުންނެވެ. ރާއްޖޭގައި އިހުއްސުރެ އޮންނަ އެންމެ ޢާންމު މަސައްކަތަކީ މަސްވެރިކަމެވެ. ފިނޮޅެއްގެ ގޮތުގައި މާލެއޮތްއިރު ، ގިރާވަރުމީހުން އެފިނޮޅު ބޭނުންކުރަމުން އައިސްފައިވަނީ ، އެމީހުން މަސްކަނޑަން އައިސް އުޅޭ ތަނެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

މާ ، ބޭނުންކުރެވޭ އެއްމާނަޔަކީ ، ގިނަތަކެތި ބަޔާންކުރުމަށެވެ. ނުވަތަ އެއްޗެއްގެ ޖަމާ ސިފަކޮށްދިނުމަށެވެ. މަސްކަނޑާ ތަނެއްގައި މަހުލެޔަކީ ގިނަ އެއްޗަކަށްވާނެއެވެ. މާލޭގެ ނަން ، ގިރާވަރުމީހުން ކަނޑާ މަހުން އުފެދޭ ލޭގެ ޖަމާއަށް ބަލައި ، މާ ލެޔަށް ނިސްބަތްވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.

ޒަމާންތަކެއް ދިއުމަށްފަހު ، މާލެ  ( ފިނޮޅު ) ބޮޑުވަމުން އައިއައުމުގައި ރަށެއްގެ ސިފަޖެހި ، ރުކާއި ގަސް ހުންނަ ތަނަކަށް ބަދަލުވިއެވެ. ގިރާވަރު މީހުންނަކީ ، ބުނެވޭގޮތުގައި ކުރިން ، ރާއްޖޭގައި ވެރިކަންކުރަމުން އައި މީހުންނެވެ. އިހުގެ ރަސްކަލެއްކަމުގައިވާ ކޮއިމަލާއާއި އެރަސްގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ، މާލޭގައި ވަޒަންވެރިވެވަޑައިގަތީ ގިރާވަރުމީހުންގެ ހުއްދަ ހޯއްދަވައިގެންނެވެ. ރަސްކަމުގެ ހަމަތަކާއި ޤަވާޢިދުތަކުން ގިރާވަރުމީހުން އިސްތިސްނާ ކުރެއްވިއެވެ. ގިރާވަރުމީހުންގެ އާދަކާދައާއި ސަޤާފަތާއި އެނޫންވެސް ދިރިއުޅުމުގެ ކަންކަން ހުންނަނީ ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށްރަށާ ތަފާތު ކޮށެވެ. ވަރި އެއީ ، ގިރާވަރުމީހުން ނުކުރާ ކަމެކެވެ. ގިރާވަރުގެ އިސްވެރިޔަކަށް ހުންނަނީ އަންހެނެކެވެ. އެއީ ފޫޅުމައި ދައިތައެވެ. ހެދުން އެޅުމާއި ގަހަނާ އެޅުން އަދި ވާހަކަދެއްކުމުގައި ގިރާވަރުމީހުންނަކީ ، ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށްރަށާ ތަފާތު ބަޔެކެވެ. ދިވެހިބަހުގައި ބޭނުންކުރެވޭ ޅ ގެ ބަދަލުގައި ގިރާވަރުމީހުން ބޭނުންކުރާނީ ރ އެވެ. އެއީ ކޮތަޅު ކަމަށް ވަންޏާ އެމީހުން ކޮތަޅަށް ކިޔާނީ ކޮތަރެވެ.

1932 ގައި ، ޝަމްސުއްދީން ރަދުންގެ ރަސްކަމުގައި ރާއްޖޭގައި އަލަށް ތަޢާރުފް ކުރެވުނު ، ފުރަތަމަ ޤާނޫނުއަސާސީގެ ދަށުން ، ގިރާވަރުމީހުންނަކީވެސް ، ޤާނޫނީ ހަމަތަކުން އިސްތިސްނާ ނުވާ ބަޔަކަށް ވެގެންދިޔައެވެ. ރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގެ ބާރު އަދި ޤާނޫނީ ބާރުވެރިކަން ގިރާވަރުމީހުންގެ މައްޗަށް ހިނގަން ފެށުނީ އެހިސާބުންނެވެ.

ހުކުރު ހަމަވާ ޢަދަދަކީ ، ބާލިޣުވެފައިވާ 40 މީހުންކަމަށް ބަލައި ، ގިރާވަރުގައި ހުކުރު ހަމަނުވާތީ ، 1968 ގައި ، ގިރާވަރުމީހުން ހުޅުލެޔަށް ބަދަލު ކުރެވުނެވެ. ރާއްޖޭގައި ހުކުރު ހަމަނުވާ އެހެން ރަށްރަށުގެ މީހުންވެސް ، އެހެން ރަށްރަށަށް ، ހަމަ އެދުވަސްވަރު ބަދަލު ކުރެވުނެވެ. ހުކުރު ހަމަނުވާތީ ގިރާވަރުމީހުން ހުޅުލެއަށް ބަދަލުކުރުމަށްފަހު ، 1978 ގައި ގިރާވަރުމީހުން މާލެއަށް ބަދަލު ކުރެވުނެވެ. އެއީ ހުޅުލޭ އެއާރޕޯރޓް ބޮޑުކުރަން ވެގެންނެވެ.  ގިރާވަރުމީހުންގެ ކައިވެންޏެއް ރޫޅުނު ފުރަތަމަ ވަރި ، ހިނގާފައިވަނީ 1978 ގެފަހުން މާލޭގައި ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. އެއަށްފަހު ، އަލަށް ފައްކާވަމުންދިޔަ ގިރާވަރުގެ ޒުވާނުން ޒަމާނީގޮތްތަކަށް ބަދަލުވެ ، މާލޭގެ މީހުންނާ މަސްހުނިވެ ، ގިރާވަރުގެ އަސްލު އާދަކާދައާއި ސަޤާފަތް ބަދަލުވެގެން ދިޔައެވެ. ކުރިން ، ގިރާވަރުމީހަކު ފެނިއްޖެނަމަ ، އެއީ ގިރާވަރު މީހެއްކަން އެނގޭނެއެވެ. އެހެނަސް ، މިހާރަކު ގިރާވަރުމީހުންނެއް ވަތްކެއް ނުވާނެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ، ކޮއިމަލާ ރަދުންނާއި އަނބިކަނބަލުން ، ގިރާވަރުމީހުންގެ ހުއްދަ ހޯއްދަވައިގެން މާލޭގައި ވަޒަންވެރިވެ ވަޑައިގަތުމާއެކު ، މާލޭގެ އާބާދީ އިތުރުވަމުން ދާން ފެށިއެވެ. ރާއްޖޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުން ، އެކި އަތޮޅުތަކުން ، އެކި ރަށްރަށުން މާލެއަށް މީހުން ބަދަލުވެ ، މާލޭގެ އާބާދީ އިތުރުވެގެން ދިޔައެވެ. މާލެއަކީ ވަކި ދަރިފަސްކޮޅަކަށް ނިސްބަތްވާ ރަށެއްނޫނެވެ. އެއީ ރާއްޖޭގެ އެންމެހައި ރައްޔިތުންގެ ރަށެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންކުރެ ، އެކި ރަށްރަށުން މީހުން ހިޖުރަކޮށް އާބާދުވެގެންދިޔަ ރަށެކެވެ.

މާލެއަކީ ، މިހާރު ރާއްޖޭގެވެސް އަދި ދުނިޔޭގައިވެސް ، އެންމެ އާބާދީ ގިނަ އެއްރަށް ކަމުގައި ބެލެވޭ ތަނެކެވެ. އާބާދީ އިތުރުވަމުން ދިއުމާއެކު ، ގޯތިގެދޮރުގެ މައްސަލަތައްވެސް އިތުރުވަމުން ދިޔައެވެ. މާލޭގެ ފަޅުން ، ކޮށިނަގައި ކުނިއަޅައިގެން އަމިއްލަޔަށް ހިއްކައިގެން ގޯތިހޯދި މީހުންވެސް މަދެއްނޫނެވެ. އެދުވަސްވަރުވެސް ، ކެރިފޯރުންތެރިކަން ހުރިމީހުން ، ބޮޑެތިކޮށިތައް މޫދުން ނަގައި ކުނިއަޅައިގެން ހިއްކާ ، ބޮޑެތިގޯތިތައް ހޯދާފައި ވެއެވެ. އެމީހެއްގެ ފެންވަރުން ، ގޮޅިއެއް ނަގައިގެން ކުނިއަޅާ ހިއްކައިގެން ކުދިކުދި ގޯތި ހޯދިމީހުންވެސް މަދެއްނޫނެވެ. އެ ގޯތިތައް ، ކުނިއަޅައިގެން ހިއްކާފައިވަނީ މާލޭގެ ހުޅަނގުފަރާތު މޫދުންނެވެ.

މާލޭގެ ބިމަކީ ، އެކިދުވަސްވަރު އެކިގޮތަށް ބެހެމުންދިޔަ އެއްޗެކެވެ. ގިރާވަރުމީހުން މަސްކެނޑި ފިނޮޅަށް އައިސް ވަޒަންވެރިވެ ، މާލޭގެ ކަމުވޮށިވެގެންވާ މީހުންނަށް ވީ ބަޔަކު ، މާލެއިން ހުސްތަންކޮޅެއް ފެންނައިރަށް އަމިއްލަޔަށް ކަޑަޖަހައި ، އެތަންތަން އަމިއްލަ ކުރަމުންދިޔަ ދުވަސްވަރެއްވެސް ދިޔައެވެ. މާލޭގެ އުތުރު ފަރާތުން އޮޑިހަރުގެ ނަގައި އެތަންތަން އަމިއްލަ ކުރަމުންދިޔަބަޔަކުވެސް އުޅުނެވެ. އެ އޮޑިހަރުގެތައް މިހާރު އެހުރީ ، އުސްކޮށް ޢިމާރާތްކޮށްފައިހުރި ބޮޑެތި ބިނާތަކަށް ވެފައެވެ.

މާލޭގެ ބޮޑުން ނަގައި އަމިއްލަކޮށްގެން އުޅުނު ބިންބިމުގައި ޖިފުޓިއެއް ހަދަން މަޖުބޫރުވި ދުވަސްކޮޅެއްވެސް ދިޔައެވެ. އަދި އެ ޖިފުޓިތަކުގައި ބައްތި ނުދިއްލާނަމަ ، އެތަންތަން ސަރުކާރަށް ނެގި ދުވަސްވަރެއްވެސް ދިޔައެވެ. ބަކަރިކޮށިތައް ހަދައި އެބިންތައް އަމިއްލަކުރި މީހުންވެސް ތިއްބެވެ.

ހަމައެއާއެކު ، ބިންނެތިގެން ، މިސްކިތްތަކުގެ ސަހަރާތަކުން މިނިކަށި ނަގައި ، އެތަންތަނުގެ ކަށްވަޅު ހުސްކޮށް ގޯތިދިން ދުވަސްވަރެއްވެސް ދިޔައެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުންނަށާއި ދައުލަތުގެ ވަޒީރުންނަށް ގޯތިދީ ، އެގޯތި ޢިމާރާތްކުރުމަށް ދައުލަތުން ލޯނުދިން ދުވަސްވަރެއްވެސް މާޒީވެފައި އެބައޮތެވެ. ހޯމް މިނިސްޓްރީގެ ލޭންޑް ރަޖިސްޓްރޭޝަން ޑިވިޝަނުގައި ބަސްކިޔަންތިބޭ ބައެއްގެ ބާރުގެ ދަށުގައި މާލޭގެ ހުސްކޮށް އޮންނަބިން އޮވެ ، އެފަދަ ބިންކޮޅުކޮޅު ، އެކިމީހުންނަށް ބެހިގެންދިޔަގޮތް އެއީ ، އިންސާފުން ހިނގާފައިވާ ކަމެއްނޫންކަން މި އިނގެނީ މިހާރުއެވެ. އެކަހަލަ ވާހަކަ ދައްކާލަން އަނގަހުޅުވައިލުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުނީމައެވެ. މާލޭގެ ދެކުނު ފަރާތް ހިއްކުމަށްފަހު ، ގޯތިތަކެއް ހަދިޔާކޮށް ، ދޫކުރެވުނެވެ. އެގޯތިތައްވެސް ދެވުނީ ، ރައީސް އޮފީހުގެ މުއައްޒަފުންނަށާއި ، ވަޒީރުންނަށް ދެވުނު ފުރުޞަތެއްގައި ވަޒީރުންގެ ރައްޓެހިންނާއި ޑްރައިވަރުންނާއި ، ވެރިކަމާ ދޯޅު މީހުންނަށެވެ. މާލެއިން ގޯތިލިބޭނީ މާލޭމީހުންނަށްކަމަށް ބަޔާންކުރާ ހަމައާއި ޤަވާޢިދު އޭރުވެސް އޮތެވެ. މަޖިލީހުގެ މެންބަރަކަށްވީމަ ، ވަޒީރަކަށްވީމަ ނުވަތަ އެނާރެހުގައި އެނބުރޭ ކޮންމެ މީހަކަށްވިޔަސް ، މާލެނޫން އެހެން ރަށެއްގެ މީހަކަށްވިޔަސް ، އެގޯތިތައް ބަހައިލެވުނީ ، ހަމަތަކާއި ޤަވާޢިދުތައް ފޫދުއްވާލާފައެވެ. އެހުންނަނީ އެދުވަސްވަރު ދައްކަން ހެޔޮވާވަރުގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެ ޙަޤީޤަތްވެސް އޭރުވެސް އޮތެވެ. އެވާހަކަ ދައްކަން ކެރުނު ، ހަމައެކަކުވެސް ނެތެވެ.

މާލޭގެ ރަޖިސްޓަރީގައި ނެތްމީހަކަށް މާލެއިން ގޯއްޗެއް ނުލިބޭގޮތަށް އޮތް ދުވަސްވަރެއްވެސް ދިޔައެވެ. އެ ޤަވާޢިދު ފޫއަޅުވައިލީ ، ކުރިންވެސް ދެންނެވިފަދައިން ، ރަށަކުން އައިސް ، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރަކަށް ، ނުވަތަ ވަޒީރަކަށް ، ނުވަތަ ގޯއްޗެއް ލިބޭ " ފެންވަރު " ހަމަވާ މީހަކަށް މާލެއިން ގޯތިދޭން ، ސަރުކާރަށް ޖެހުނު ހިސާބުންނެވެ. އެފަދަ މީހަކަށް ގޯތިދޭން ޖެހުނީމާ ، މާލޭގެ ރަޖިސްޓަރީގައި އެމީހަކު އޮންނާކަށް ނުޖެހުނެވެ. ސިޔާސީ ގޮތުން ވެރިކަމުގެ ބާރާ ގުޅިފައިއޮތް ކޮންމެ މީހަކީ ، މާލެއިން ގޯތިދިނުމަށް ޝަރުތު ހަމަވާ މީހަކަށް ބަދަލުވެގެން ދެއެވެ. އެފަދަމީހުން ، ވަކިދުވަހަކު މާލޭގައި އުޅޭކަށް ނުޖެހެއެވެ.  އިއްޔެ ހެނދުނާ މާލެއައިސް ފުންމާލައި ، ފައިން ދޮންވެލި ނުހިކިއޮތަސް ވަރިހަމަވިއެވެ.

މާލެ ތޮށްޖެހި ، ބުރިބުރިއަށް ޢިމާރާތްތައް ހެދި ، ފްލެޓް އަޅަންފެށުނެވެ. ފްލެޓް ތަޢާރުފް ވުމަށްފަހު ، ސަރުކާރުގެ އެކިފެންވަރުގެ ވެރިންނަށް ދެވެންފެށީ ، ނިންމާ ފުރިހަމަކޮށްފައި ހުންނަ ފްލެޓްގެ ތަޅުދަނޑިއެވެ. އެވެސް ހިލެއެވެ. އެއާއެކު ، ހުޅުމާލެއިން ގޯތިދީ ، ގެސްޓްހައުސް އެޅުމަށް ބިންދޫކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. އެކަންވެސް ދިޔައީ ކުރިއެކޭ އެއްގޮތަށް ، ވަޒީރުންނާއި ދައުލަތުގެ ވެރިންނާއި ޕާޓީގެ އިސް އެކްޓިވިސްޓުންނަށް ބެހިގެންދިޔަ ހަދިޔާ އަށެވެ. ހުޅުމާލެއިން ބިންހިއްކައި ، މާލެއާ ކައިރި ފަޅުތައް ހިއްކައިގެން ގޯތިދީ ، ފްލެޓްއަޅައިގެން ފްލެޓް ބެހުމުގެ މަސައްކަތްތަކެއް ، މިވޭތުވެދިޔަ ދިހަވަރަކަށް އަހަރުގެ ތެރޭގައި ހިނގާފައި އެބައޮތެވެ. އެއީވެސް ހަމައާއި އިންސާފުން ކޮށްފައި އޮތްކަމެއްނޫނެވެ. ކޮންމެ ޕާޓީއެއްކަމަށްވިޔަސް ، ޕާޓީގެ އެކްޓިވިސްޓުންނަށް ގޯއްޗާއި ފްލެޓް ލިބެން ޖެހެއެވެ.

އެހެންކަމުން މާލޭގެ ބިމާއި ، މާލެކައިރީގައިވާ ފަޅުފަޅާއި ގިރިތައް ހިއްކައިގެން ދޫކުރެވޭ ގޯއްޗާއި އެތަންތަނުގައި އެޅޭ ފްލެޓްތައް ބެހުމުގައި ޝަރުތު ހަމަވުމާއި ނުވުން އެއީ މައްސަލައަކަށް ވަނީ ކިހާ ހިސާބަކުން ބާވައެވެ. އެއީ ، އެއްވެސް ޒަމާނެއްގައި ހަމައާއި އިންސާފުން ކުރެވިފައިވާ ކަމެއްނޫނެވެ. ކަރަޕްޝަނަށް މަގުފަހިވާގޮތަށް ، ޤާނޫނާއި ޤަވާޢިދާ ޚިލާފަށް ، މާލެއިން ގޯއްޗާއި ފްލެޓް ދޫކުރެވިފައިވަނީ ، އިއްޔެއަކު މިއަދަކު ނޫނެވެ. އެއީ ޒަމާނުއްސުރެ ހިނގަމުން އަންނަ ކަމެކެވެ. ވެރިކަމުގައިތިބޭ ބަޔަކު ، ސިޔާސީ މަޤްޞަދެއް ޙާޞިލްކުރަން ނޫންގޮތަކަށް ، މިމާލެއިން ، ގޯއްޗާއި ފްލެޓް ދޫކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ. ގިރާވަރުމީހުން މަސްކެނޑި ފިނޮޅު ކަމުގައިވާ ، މާލޭގެ ބިމާ އަދި ފަހުން ، މާލެއާއި މާލެކައިރީގައި ހުރި ރަށްރަށާއި ފަޅާ އަދި ފިނޮޅާއި ގިރިތައް ހިއްކައިގެން ، އިންސާފުން ، ގޯއްޗާއި ފްލެޓް ދިން ޒަމާނެއް ، ދިވެހި ތާރީޚުގައި އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.

ޒަމާންތަކެއް ވޭތުވެގޮސް ، ގިރާވަރުމީހުން މަސްކަނޑަން އައި ފިނޮޅު ބޮޑުވެ ، ފުރިގެން ، އެފިނޮޅު ކައިރީގައިވާ ފަޅާއި ރަށްރަށާއި ގިރިތައް ހިއްކަމުންގޮސް ، އަލުން އަނބުރާ ގިރާވަރާހަމަޔަށް ވަށާޖެހިގެން ދިޔައިރުވެސް ، ބިން ނުވަތަ ގޯއްޗާއި ފްލެޓް ދެވޭނެ އިންސާފުވެރި " ހަނދުވަރެއް " އަދިވެސް ނުދެއެވެ. މައްސަލަތަކާއި ޝަކުވާތައް އިންތިހާއަށް ގިނައެވެ. އެ ޝަކުވާއާއި މައްސަލައިގެ އަޑު އިވިގެންދަނީ އެކި ދުވަސްވަރު އެކިގޮތަށް އެކި މިންވަރަށެވެ. ގޯތިގެދޮރުގެ ޙައްޤު ކަށަވަރުކޮށްދިނުމަށް ، އިންސާފުވެރި ޙައްލެއް ނުގެނެވޭނަމަ ، އެކަން އަބަދުވެސް އޮންނާނީ އެގޮތަށެވެ. ބޭއިންސާފާއި ، މަކަރާއި ޙީލަތާ އަދި ކަރަޕްޝަނުން ފުރިގެން ، މަސްހުނިވެ ސަލާމަތްވާނެ ގޮތެއް ފެންނަންނެތް މުޞީބާތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ސިޔާސީ މީހުންނާއި އެމީހުންގެ ތިމާގެ މީހުންނާ އަދި ރައްޓެހިންނާއި ޕާޓީތަކުގެ އެކްޓިވިސްޓުންނަށް ހަދިޔާ ކުރެވޭ މުދަލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެދުމެއްނެތި ކުރެވޭ ވެދުމެއް ނޯންނާނެއެވެ. ޕޮއިންޓް އޮޅުވާލައިގެންކަމަށްވިޔަސް ، ގޯއްޗާއި ފްލެޓް ވެދުންކޮށްގެން އެދުން ޙާޞިލްކުރުމަކީ ސިޔާސީ މީހުންނަށް ބޮޑުކަމެއްނޫނެވެ. އެއީ އެމީހުން އަލަށްކުރާކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ޒަމާނުއްސުރެ އެކަން ފެށިގެން އައި ގޮތެވެ.

ގިރާވަރުމީހުން މަސްކެއްކި ފިނޮޅަކީ ، މުޅިރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މިލްކެކެވެ. 1932 ވަނައަހަރު ޢަމަކުކުރަންފެށި ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނުއަސާސީގެ ދަށުން ، އެފިނޮޅުގެ މިލްކުވެރިކަން ، ގިރާވަރުމީހުންގެ އަތުން ވީއްލި ، ރާއްޖޭގެ އެންމެހައި ރައްޔިތުންގެ މިލްކަކަށް ބަދަލުވެގެން ދިޔައެވެ. ރާއްޖޭގެ ވެރިކަންކުރާ ރަށަކީ ، ފުރަމާލެކަމަށް ޤާނޫނުއަސާސީގައި ލިޔެވިފައި އޮތަސް ، އެ ފުރަމާލޭގެ މިލްކުވެރިކަން ވަކިބަޔަކަށް ހިބަކޮށްދީފައެއް ނުވެއެވެ. ފުރަމާލެއާއި މާލެކައިރިން ބްރިޖުންނާއި ދަތުރުފަތުރުން ގުޅާލެވޭ ގްރޭޓަރ މާލޭގެ ބިމަކީ ހަމައެކަނި މާލެއަށް ވިހޭ ބައެއްގެ ޙައްޤެއްނޫނެވެ. އެއީ ، މުޅިރާއްޖޭގެ އެންމެހައި ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤެކެވެ. އެ ޙަޤޤީޤަތް ޤަބޫލުކޮށް ، ގިރާވަރުމީހުން މަސްކައްކަން ފިނޮޅަށް އައިގޮތަށް ، ރާއްޖޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކުން ފުރަމާލެއަށް ހިޖުރަކޮށް މާލެއަށް ދިރިއުޅުން ބަދަލުކުރި އެތައްބަޔަކު ، މާލޭގައި މިހާރު އެބަ އުޅެއެވެ.

ފިނޮޅެއްގެ ގޮތުގައި މާލެ އޮތްއިރު ، މާލެއަށް ބަޔަކު އައިގޮތަށް ، އަދި އެބައިމީހުން މާލޭގެ ބިން މިލްކުކުރިގޮތަށް ، އެކިޒަމާންތަކުގައި މާލެއައިސް މާލޭގައި ދިރިއުޅެމުންގެންދާ އެންމެންނަށްވެސް ، މާލެއިން ފުރިހަމަ އަދި ހަމަހަމަ ޙައްޤުތަކެއް ލިބެން ޖެހެއެވެ. މާލެއަށް ވިހޭ ބަޔަކާއި އެކި ޒަމާނުގައި މާލެއަށް ދިރިއުޅުން ބަދަލުކުރި ބަޔަކާ އެއީ މާލޭގެ ބިމުގެ މިލްކުވެރިކަމުގައި ތަފާތުކުރެވިގެންވާނެ އަސާސެއްނޫނެވެ.

އެހެނީ ، ރާއްޖޭގެ އެކި ރަށްރަށުންވެސް ، މާލެއަށް އުފަންމީހުންނަށް ގޯއްޗާއި ބިން ދޫކުރެވިފައި އެބަހުށްޓެވެ. މާލޭގެ އެކިފަރާތްތަކަށް ، ރަށްރަށުގެ ރުއްގަނޑުގަނޑާއި ، އެކިއެކި ބިން ވަޤްފު ކުރެވިފައި އެބަހުށްޓެވެ. ފުރަމާލެއިން ، ރާއްޖޭގެ ރަށެއްގެ މީހަކަށް ގޯއްޗެއް ދިނުމަށް އުނދަގޫ ޝަރުތުތަކެއް ހުރިނަމަވެސް ، ރާއްޖޭގެ ރަށަކުން ، މާލެއަށް ވިހޭމީހުންނަށް ގޯތިދިނުމުގައި މާ އުނދަގޫ ޝަރުތުތަކެއް ނުހުރެއެވެ. އެއީ ފުރަމާލޭގެ ބިމުގެ އަގުބޮޑުވީމާ ތޯއްޗެކެވެ.

އަޅެ ފަހެ ، ރާއްޖޭގެ ރަށެއްގެ މީހަކަށް މާލޭގެ ބިމެއް ނުވަތަ ގޯއްޗެއް ޙައްޤުވެ ، ގޯއްޗެއް ނުލިބޭންވީ އެއްވެސް ސަބަބެއް އެބައޮތްތޯއެވެ ؟  ނެތެވެ. އޭގެ ހެއްކަކީ ، ރާއްޖޭގެ ރަށެއްގެ މީހަކަށް މާލެއިން ގޯއްޗެއްގަނެ މިލްކު ކުރުމަށް ، ޤާނޫނީ އެއްވެސް ހުރަހެއް ނެތުމެވެ. އަދި ، މާލެއަށް ވިހޭމީހަކަށްވެސް ، ރާއްޖޭގެ ރަށަކުން ގޯއްޗެއްގަނެ ، މިލްކު ކުރުމުގައި ޤާނޫނީގޮތުން ހުރަހެއް ނެތުމެވެ. ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށްރަށާއި މާލޭގެ ބިމަކީ ބަންޑާރަ އެއްޗެކެވެ. ބަންޑާރަ އެއްޗިއްސަކީ ، ދިވެހިކޮންމެ ރައްޔިތެއްގެވެސް ޙައްޤެކެވެ. އެ ޙައްޤު ކަށަވަރު ކުރުމުގައި ، ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށަކަށް ވިހޭމީހެކޭ މާލެއަށް ވިހޭ މީހެކޭ ޤާނޫނުއަސާސީގައި ތަފާތުކޮށްފައެއް ނެތެވެ.

ހަނދާނުގައި ބަހައްޓަވާށެވެ. ކޮއިމަލާރަދުންގެ ދެކަނބަލުން ، މާލޭގައި ވަޒަންވެރިވެވަޑައިގަތީ ، ގިރާވަރުމީހުންގެ ހުއްދަ ހޯއްދަވައިގެންނެވެ. ގިރާވަރުމީހުންނަށް ، އެރަދުން ޖިޒީއެއް ނުދެއްވައެވެ. ހަމައެއާއެކު ،  ގިރާވަރުމީހުންގެ އެއްވެސް ޙައްޤަކަށް ، އެރަނދުން އަރާވަޑައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި ކޮބައިތޯއެވެ ؟ އެރަދުންގެ ރަސްކަމުގެ ބާރުވެސް ، ގިރާވަރުމީހުންގެ މައްޗަށް ހިންގަވާފައެއް ނުވެއެވެ. ގިރާވަރުމީހުންގެ އަމިއްލަވަންތަކަމާއި އަމިއްލަ މިނިވަންކަން ، އެއޮތްގޮތަކަށް އޮތުމަށް ދޫކޮށްލެއްވިއެވެ.

މާލެ ، މާލެޔަކަށް ހެދީ ، މާލެއިން ބޭރު ރަށްރަށުން މީހުން އައިސްގެން ކުރި ބުރަ މަސައްކަތުންނެވެ. އެކަމަށް އިސްނެންގެވީ ، ކޮއިމަލާ ރަދުންނެވެ. ގިރާވަރުމީހުންގެ އަތުން ހުއްދަ ހޯއްދަވައިގެންނެވެ. ހަތަރުމަތިފުށް މާލޭމީހުންނަކީ ، އެބައިމީހުންގެ މަތިފުށް ރާއްޖޭގެ ވަކި ރަށަކަށް ނިސްބަތްނުވެ ، ދިވެހި އެހެން ރައްޔިތަކަށް ނުއޮންނަ ވަކި އިތުރު ފަޚުރެއް އަމިއްލަ ކުރެވޭވަރުގެ ބައެއް ނޫނެވެ.

މިލިޔުމުގެ ތަޞައްވުރަކީ ، ފުރަމާލެއާއި މާލެކައިރީގައިވާ ގްރޭޓަރ މާލެ ސަރަޙައްދުގެ ބިންބިމާއި ފްލެޓަކީ ، އެއްވެސް ޒަމާނެއްގައި ނަޟާޙަތްތެރިކަމާއެކު ، ޙައްޤާއި ނުޙައްޤަށް ބަލައިގެން ދޫކުރެވިފައިވާ ތަންތަނެއްނޫންކަން ބަޔާން ކުރުމެވެ. އެއީ ޒަމާނުއްސުރެ ، އަބަދުވެސް ، ސިޔާސީ މަޤަޞަދުތަކެއް ޙާޞިލްކުރުމަށް ދޫކުރެވިފައިވާ ތަންތަނެވެ. މިއަދުވެސް ، އެފަދަ ނަޟާޙަތްތެރިކަމެއްގެ ވިއުގައެއްގެ ތެރެއިން އެފަދަ ތަނެއް ލިބިދާނެކަމަށް ބެލުމަކީ ، މޮޔަކަމެކެވެ. ދުނިޔެ މިވަނީ ފަސާދަވެ ، ދިރިއުޅުމުގެ ހަމަތަކުގެ ނިޒާމު ގެއްލިފައެވެ.

މިސާލަކަށް ، ދައުލަތުގެ ތިންބާރުން އެއްބާރުވެސް އަނެއްބާރަކަށް ކިޔަމަނެއް ނުކުރެވެއެވެ. ދައުލަތް ހިންގާ ފަރާތުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަކަށް ކިޔަމަނެއް ނުވެއެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ، ޝަރުޢީ ނިޒާމަކަށް ކިޔަމަނެއް ނުވެއެވެ. ޝަރުޢީ ނިޒާމުންވެސް އަދި ދައުލަތް ހިންގާ ފަރާތުންވެސް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސް ކިޔަމަނެއް ނުކުރެވެއެވެ. އެހެންކަމުން ، ދުނިޔޭގައި ދިރި އުޅެވޭނީ ދުނިޔެ ދައްކާ ގޮތަކަށެވެ. ދުނިޔެ ދައްކަމުންދާ މަންޒަރު ކިތަންމެހާވެސް ރީއްޗެވެ. އެކަމަކު ، އެއީ ޙައްޤާއި ނުޙައްޤު ވަކިވާ އެއްޗެއްނޫނެވެ.